brazilië – schoonheidscult

reisverhaal in brazilië – 2006

Brazilië is samen met de Verenigde Staten wereldkampioen als het gaat om het aantal plastische ingrepen dat er jaarlijks wordt uitgevoerd. Dat is niet voor niets, want Braziliaanse vrouwen doen er alles aan om aan het geldende schoonheidsideaal te voldoen. Plastische chirurgie is daarbij vrijwel de norm. Een botoxkliniek of plastisch chirurg vindt je in Rio de Janeiro dan ook op iedere hoek van de straat, tussen de bakker en de supermarkt. Voor ieder budget is er een schoonheidsoperatie verkrijgbaar – al is de kwaliteit niet bij ieder budget gegarandeerd. De vraag is of vrouwen deze operaties vooral voor zichzelf doen, of toch stiekem voor de buitenwereld – of dat nou hun partner, vriendinnenclub of werkgever is. Braziliaanse vrouwen lijken hoe dan ook te denken dat het perfecte plaatje hen daadwerkelijk gelukkiger maakt. Maar is dat wel zo? En waarom is dit juist in Brazilië zo’n algemeen aanvaard fenomeen?

uiterlijke fixatie

Laat ik voorop stellen dat ik er an sich geen enkel probleem mee heb als mensen aan hun lijf willen sleutelen. Wanneer je een onderdeel van je lichaam echt niet mooi vindt en dat graag wilt laten aanpassen, is daar wat mij betreft niets mis mee. Hetzelfde geldt voor een ingreep als botox. Waarom zou een vrouw immers wel haar haren chemisch mogen blonderen, haar beenhaar mogen laten epileren, zich mogen laten voorzien van nep-nagels of nep-wimpers en (al dan niet permanente) make-up op mogen aanbrengen, maar aan haar rimpels niets mogen doen? Het mooier maken van jezelf is van alle tijden en culturen en ik snap best dat mensen daarin meegaan. Ik ben er vooral een voorstander van om mensen zelf te laten beslissen over hun lichaam – zonder een vooringenomen mening.

In Rio valt het me echter op dat wel heel veel (jonge) meisjes en vrouwen iets hebben laten doen aan hun lijf. Meisjes van nog geen dertig die strak staan van de botox, een voorgevel hebben van hier tot Tokyo, een wespentaille die duidelijk niet van moeder natuur afkomstig is en een kont waar je een schoteltje op kunt zetten. Overal op straat zie je schoonheidsklinieken. Maar óók op plekken waar je het niet verwacht (en die je met het blote oog niet kunt zien vanaf de straat) blijken zaakjes gevestigd te zijn die te maken hebben met de hang naar uiterlijke perfectie. Zo kun je op het dak van een pand een egaal bruine teint kweken, zonder dat pottenkijkers het zien. Met tape worden de vormen van een bikini op je lijf geplakt. Daarna is het een kwestie van stil blijven liggen in de volle zon, terwijl je ondertussen regelmatig besproeid wordt met water uit een plantenspuit door de dame die er werkt. Na een uurtje bakken in de zon kan de tape eraf en heb je de perfecte streepjes op je lijf gebrand staan. Een teint kweken op het strand, met een normale bikini aan, zou immers betekenen dat je bikinibandjes steeds van plek veranderen – en die witte streepjes dus lang zo mooi en strak niet zouden zijn. Tja. Het is maar waar je blij van wordt.

macho samenleving

Als ik het er met een local over heb, wordt mijn beeld van de werkelijkheid direct bevestigd: vrijwel ieder meisje streeft hier naar uiterlijke perfectie en veruit de meeste meisjes hebben (daarom) wel iets aan zichzelf laten veranderen. Vrijwel allemaal zeggen zij dat ze dat doen om gelukkig(er) te worden. Maar wellicht speelt er meer. Zo is uit onderzoek gebleken dat de kans groter is dat je als vrouw wordt aangenomen op basis van je uiterlijk, dan op basis van je ervaring en kwalificaties. Veel vrouwen zijn daarnaast bang om door hun partner ingeruild te worden door een mooier exemplaar wanneer zij er niet perfect uitzien. Helemaal voor niets is die fixatie op het uiterlijk dus niet.

Brazilië is een typische macho-samenleving, waarbij vrouwen gezien worden als voorwerp. Ze worden vooral beoordeeld op hun uiterlijk – veel meer dan in een land als Nederland. Het is daardoor méér dan belangrijk is om er volgens het perfecte plaatje uit te zien. Tegelijkertijd heeft mooi zijn in Brazilië duidelijk ook een keerzijde. Zo ontkom je in Brazilië niet aan de seksistische opmerkingen van mannen; de kans is daarnaast groot dat je op een avondje uit in een club minimaal een keer (ongewenst) betast wordt. Brazilië voelt op het eerste gezicht best veilig, maar schijn bedriegt blijkbaar. Geweld tegen vrouwen vindt er op grote schaal plaats, seksueel geweld ook. Je moet als vrouw dan ook altijd goed oppassen waar je loopt ’s avonds, wat voor taxi of bus je pakt en wie er naast je komt zitten in die bus. Als vrouw is de kans gewoon groot dat je wordt lastig gevallen, zeker als je als vrouw aan de standaard schoonheidseisen voldoet.

pijn als part of the package

Je zou denken dat vrouwen dus eigenlijk helemaal niet gebaat zijn bij een opvallend mooi uiterlijk. Of dat zij zich hierdoor graag bescheiden kleden, zonder uitdagende broekjes of bikini’s. Maar niets is minder waar, afgaande op de outfits van veel vrouwen en het aantal schoonheidsklinieken dat ik passeer op weg naar mijn hostel. De invloed van vrouwen op elkaar lijkt daarbij aanzienlijk. Je ontkomt in dit land gewoon niet aan de strijd om het perfecte plaatje. De machistische samenleving, gebaseerd op de dominantie van de man, is hier ongetwijfeld debet aan. Maar ook hoe er gedacht wordt over (de impact van) plastische chirurgie. Schoonheidsoperaties worden hier min of meer gezien als de norm. Wat je daarvoor moet doen of laten én de pijn die je daarvoor moet doorstaan, worden er gezien als part of the package. Wie mooi zijn moet pijn leiden. Heb je een operatie eenmaal achter de rug, dan zul je als mens gelukkiger en succesvoller zijn – zo is de gedachte. Die pijn heb je er als vrouw dan ook graag voor over.

Gelukkig is er in de afgelopen jaren wel het een en ander veranderd in Brazilië. Zo worden vrouwen er steeds sterker en krijgen zij steeds meer zeggenschap in de (door mannen gedomineerde) samenleving. Het schoonheidsideaal lijkt er echter alleen maar sterker op geworden te zijn – al is het maar omdat de middenklasse in Brazilië veel groter is dan vroeger. Daardoor zijn steeds meer vrouwen financieel in de gelegenheid om na te denken over iets triviaals als een strakke buik of grotere borsten.

gebrek aan tansparantie

Er wordt daarbij min of meer van een Braziliaanse vrouw verwacht dat je eruit haalt wat erin zit op schoonheidsvlak. En dus ga je als vrouw al snel mee in de flow van perfectioneren. Door te trainen. Door kleding te dragen die je vormen beter doen uitkomen. Door regelmatig naar de kapper te gaan en je tint te onderhouden. Door jezelf mooi op te maken voordat je de straat opgaat en desnoods wat chirurgische ingrepen uit te laten voeren door de plastisch chirurg. Je doet het gewoon.

Dat het belangrijk is om research te doen naar de kliniek die je daarvoor uitkiest, lijkt evident. Maar als je net wat minder geld hebt, ben je sneller geneigd om in zee te gaan met een chirurg die minder vraagt. Dat zo’n man soms pas net een paar weken als plastisch chirurg werkt en amper weet wat hij doet, neem je op de koop toe. De misstanden die je in de Braziliaanse plastische chirurgie tegenkomt, zijn daardoor groter dan in Nederland. Hier zou je in zo’n geval beroep kunnen aantekenen tegen een arts. In Brazilië kan dat in theorie ook. Dit soort rechtszaken leiden echter vrijwel nooit tot een veroordeling – en dus doen veel mensen uiteindelijk geen aangifte. De transparantie die we in Nederland hebben rondom de kwaliteit van verschillende artsen in hetzelfde specialisme, bestaat hier duidelijk niet.

risico nemen hoort erbij

Wanneer een operatie mislukt, bijvoorbeeld omdat die wordt uitgevoerd door een so called plastisch chirurg die pas drie weken aan het oefenen is, sta je als patiënt dus machteloos. Dit weerhoudt Braziliaanse vrouwen er echter niet van om tóch aan hun lichaam te laten sleutelen. Als het leidt tot meer succes en een gelukkiger leven, moet je in het leven immers risico’s durven nemen.