israël & jordanië – geheime sleutel

reisavontuur in israël & jordanië – 2007

Terwijl de media al decennia lang hun aandacht richten op de strijd tussen de Joden en Palestijnen, is er ook een groep mensen in het Heilige Land die wél in vrede leeft. Een groep die vecht met de Joden, noch met de Palestijnen. En die letterlijk, maar ook figuurlijk, zowel Arabisch als Joods spreekt – en daarmee misschien wel een sleutel heeft in het oplossen van de problemen tussen beide groepen. Ze heten Druzen en ik zou niet hebben geweten van hun bestaan als ik die ene dag in Israël niet per ongeluk de verkeerde bus had genomen.

‘picking up the signs’

Ik ben die dag in Haifa, een stad in het noorden van Israël. Het is de geboortestad van Yan, mijn Israëlische vriend die ik op dat moment opzoek in zijn vaderland. Hij moet helaas zelf de komende dagen werken – en dus besluit ik mijn eigen plan te trekken en de stad in mijn eentje te verkennen. Haifa is een niet onaantrekkelijke, maar enigszins saaie stad. Al snel ben ik moe van het lopen met de brandende zon op mijn huid. Net wanneer ik genoeg gezien heb van Haifa en een bus wil nemen naar Tel Aviv, stopt er een minibusje voor mijn neus. Vrij naïef stap ik in, denkend dat het mijn geluksdag is en dit de bus is naar Tel Aviv. Wanneer de bus al weggereden is, vraag ik aan het meisje naast me waar de bus eigenlijk naartoe gaat. Dat blijkt Daliyat-al-Karmel te zijn, een Druzen-dorpje.

Net zoals het boek ‘de Alchemist’ van Paulo Coelho zo mooi beschrijft, geloof ik dat het in het leven gaat om het herkennen en volgen van signalen die op je pad komen. Belangrijk is daarbij te beslissen wat je met die signalen doet: ga je rechtdoor en doe je dus niets met het signaal, of pas je je plan aan en ga je linksaf of rechtsaf? Het principe klinkt eenvoudig, maar soms is de uitkomst allesbehalve dat. Op reis komen er namelijk bijna continu dat soort signalen op je pad. Wanneer houd je in dat geval vast aan je plan? En wanneer laat je je leiden door wat je tegenkomt en kies je voor ‘go with the flow’? Vandaag is de keuze gelukkig gemakkelijk: ik heb geen haast – en dus besluit ik gewoon in de bus te blijven zitten en door te rijden naar het eindpunt, het dorp Daliyat-al-Karmel.

arabisch én hebreeuws

In de bus legt het meisje naast me, genaamd Lisa, aan me uit wat Druzen precies zijn. Hun naam triggert bij mij afbeeldingen van dwergen en kleine primitieve mensen die in het bos leven. De werkelijkheid is anders – zoals zo vaak het geval is. Lisa is een mooie vrouw, goed gekleed en volgens de laatste mode. Voordat ik een foto mag maken van haar, kamt ze haar rood geverfde haar, kleurt ze haar lippen met lippenstift en glimlacht ze uitdagend naar de camera. Tijdens ons gesprek gaat haar mobiele telefoon voortdurend af. Het zijn Joodse vrienden, met wie ze Hebreeuws praat. Maar ook Arabische vrienden, met wie ze Arabisch spreekt.

Druzen vormen een religieuze gemeenschap, die vooral in Libanon, Israël en Syrië voorkomt. Het is een uitloper van de islam, maar de gemeenschap is uniek in haar introductie van bepaalde niet-islamitische filosofieën. Eén daarvan is dat de Druzen geloven dat er na Abraham nog een profeet was, genaamd Al-Hakim bi-Amr Allah. Deze goede man is op een gegeven moment verdwenen; de Druzen geloven dat hij daarbij niet gestorven of vermoord is, maar dat hij ‘in verduistering is gegaan’ – wat dat ook mag betekenen. Sindsdien wordt hij door hen beschouwd als de reïncarnatie en de openbaring van God. Hoewel sommige Druzen zich wel identificeren als moslim, worden zij om deze reden aangeduid als een niet-islamitische sekte.

verkeerde associaties

De naam ‘Druze’ komt daarbij van Nashtakin ad-Darazi, één van de eerste predikers van de religie. Inmiddels zijn er tussen de 750.000 en twee miljoen Druzen, waarvan er 118.000 in Israël wonen. Daar maken ze meer dan tien procent uit van de totale bevolking. Ze hebben meestal het Israëlische staatsburgerschap en de meerderheid van hen gaat net als de Joden in het land op hun achttiende levensjaar in militaire dienst. Terwijl de oudere Druzen door hun hoofddoek en manier van  kleden al snel geassocieerd worden met moslims, geldt dat niet voor de jongere generatie. Lisa is daar ook zeer stellig in: Druzen zijn zeker niet islamitisch. Dat klinkt logisch als je bedenkt dat ze Hebreeuws spreekt, geen hoofddoek op heeft ​​en in plaats daarvan een spijkerbroek en een strak T-shirt draagt.

De oudere generatie ziet er een stuk traditioneler uit. De oudere mannen die ik zie, zijn gekleed in lange gewaden en dragen een hoed die wordt bedekt met een tulband.  De oudere dames dragen een lange donkere jurk met een witte hoofddoek. Ik betrap mezelf erop dat ook ik geconditioneerd ben om te denken in hokjes nu ik hier in Israël ben: óf je bent joods, óf je bent islamitisch. Bij de Druzen gaat die vlieger niet op. Ze zijn noch islamitisch, noch joods, maar spreken wel Hebreeuws én Arabisch. Beide talen worden door elkaar gesproken; één zin kan zowel Hebreeuwse als Arabische woorden bevatten. Zelfs de keuken van de Druzen is een combinatie van beiden. Zo blijkt maar weer dat dingen niet altijd zwart of wit zijn en mensen niet  altijd in hokjes gestopt kunnen worden.

geen kant kiezen

Ineens herinner me een situatie van vorige week die in Jordanië plaatsvond, een islamitisch land. Ik verbleef in Petra, een plaats in het zuiden van het land, en sliep in een hostel dat werd gerund door islamitische mensen. De nacht dat ik er was, verbleven er ook vijf Israëlische tieners, die spanning in het hostel leken te veroorzaken door beledigende opmerkingen te maken over de eigenaar en zijn Arabische achtergrond. Ik merkte echter al snel dat niet alle vijf jongens deel namen aan de discussie: er was er één die niets zei. In plaats daarvan, begon hij Arabisch te praten met het hosteleigenaar en haalde een fluitje uit zijn zak tevoorschijn. Samen begonnen ze een klein feestje, met traditionele Hebreeuwse én Arabische muziek en dans.

De spanning die er hangt, verdwijnt daarmee als sneeuw voor de zon en de avond is vanaf dat moment een groot feest. Wanneer ik één van de Israëlische jongens  vraag hoe het komt dat hun vriend Arabisch spreekt, vertelt hij me dat hij een Druze is. Wat dat precies is weet ik op dat moment nog niet. Nu ik hier ben valt eindelijk het kwartje. Ik besef steeds meer dat de Druzen een verbindende schakel kunnen zijn tussen beide partijen. Ze hoeven geen kant te kiezen; ze zijn immers bevriend met beide partijen.

twee zijden van dezelfde medaille

Niet alleen de kleding, gesprekken en menukaart die ik zie, zitten vol (schijnbare) tegenstellingen. Dat geldt ook voor andere, soms triviale zaken. Zo is er aan de ene kant Lisa’s favoriete tv-show: Sex and the City, met Sarah Jessica Parker als idool. Lisa is daarnaast stiekem verliefd op Matthew Perry (bekend als Chandler in de serie Friends) en heeft ‘Put your hands up for Detroit‘ als ringtone op haar mobiele telefoon, een bekende dance hit die op dat moment ook in Nederland hot is. Datzelfde mobieltje bevat daarnaast veel foto’s van haar (westers uitziende) vriendje. Terwijl we in een lokaal café een caffe latte drinken, flirt ze out in the open met de ober. En wil ik een foto van haar nemen, dan kan dat niet zonder eerst haar lippen roze te stiften en haar haar te kammen.

Tegelijkertijd heeft haar levensstijl ook een compleet andere, veel traditionelere kant. Zo is het voor haar niet toegestaan ​​om te zoenen voor het huwelijk, laat staan om seks te hebben. Haar huwelijk zal daarnaast hoogstwaarschijnlijk gearrangeerd zijn – en dus niet gebaseerd op een vrije partnerkeuze. In veel gevallen betreft het zelfs een neef, één van de redenen waarom het niet is toegestaan ​​om rond te hangen met haar neven en nichten. Of het haar neef gaat worden of niet, Lisa zal hoe dan ook trouwen met een andere Druze. Niet alleen omdat dat moet vanuit haar religie en afkomst, maar ook omdat ze dat zelf wil.

‘geestelijk voorbereid’

Ze wil het moderne deel van het leven, maar omarmt ook de traditionele kant ervan – en wil die kant ook aan haar toekomstige kinderen doorgeven. Dat laatste zegt misschien nog wel het meeste over haar – en wellicht over de Druzen als volk: ze zit niet in een identiteitscrisis, zoals zoveel allochtone jongeren in Nederland. Ze probeert juist de beste dingen van twee verschillende werelden te combineren. En zo op het eerste oog lijkt ze daarin te slagen, ook al zou ze liever haar eigen man uitkiezen, in plaats van een gearrangeerd huwelijk te kijgen.

Zo is Lisa vastbesloten om de mode te volgen, maar draagt ze wel alleen topjes mét schouders en rokken en broeken die minstens tot aan de knie komen. Ze bidt regelmatig, maar dan wel in haar eigen omgeving en op haar eigen manier. Ze aanvaardt bovendien dat de Druze-gemeenschap is verdeeld in twee groepen: de onwetenden en de wijzen, de zogenaamde ‘uqqal‘. Lisa is helaas geen uqqal  en mag daarom bijvoorbeeld geen heilige boeken lezen. Gelukkig staat daar tegenover dat de rechten van de vrouw vrijwel identiek zijn aan die van de man in de Druzen gemeenschap. Sterker nog:  bij de toetreding tot de uqqal krijgen vrouwen soms de voorkeur boven mannen, omdat zij als meer ‘geestelijk voorbereid’ worden beschouwd.

sterke ruggengraat

Ze beschikt over een zeer sterke ruggengraat – een eigenschap die ze naar eigen zeggen deelt met veel mede-Druzen. Ze weet net als hen wat nodig is om te overleven als gemeenschap in de moderne wereld. De Druzen hebben immers geen eigen taal of land, noch een specifiek deel van een land, zoals de Palestijnen en Joden dat wel hebben. Er zal dan ook geen voortzetting van hun genen plaatsvinden, tenzij iedere generatie de geldende religieuze geboden opvolgt. Dat is waarom Lisa er ook van overtuigd is met een ​​mede-Druze te willen trouwen. Een traditionele Druze bruiloft is dan ook een enorme happening, net als in veel andere Arabische landen. Niet alleen het hele dorp, maar ook andere Druzen en een handvol ‘buitenstaanders’ worden uitgenodigd voor zo’n bruiloft – tot een maximum van maar liefst vijfhonderd mensen.

Ondanks het feit dat Lisa bijna blindelings de regels volgt die het Druze-zijn haar oplegt, doet ze niet naïef aan. Ze weet wat er in de wereld te koop is, óók op het gebied van seks en andere zaken die in haar geloof verboden zijn.  Zo komen we tijdens een van onze gesprekken op het begrip adoptie – ondenkbaar in de Druze-gemeenschap, die gericht is op het doorgeven van Druze-genen. Maar onbekend is het begrip adoptie niet voor haar. ‘Je bedoelt zoals de kinderen van Angelina Jolie en Brad Pitt, toch?’

rebelse houding

Haar zusje lijkt een bijna net zo grote betweter – in positieve zin. Met haar felgekleurde rugzak, die bijna net zo groot is als zijzelf, haar rebelse houding en haar geïnteresseerde en nieuwsgierige ogen lijkt ze qua karakter een kopie van haar acht jaar oudere zus. Terwijl we met koffie erbij verder praten in een stijlvol café, bestelt haar zusje tot twee keer koekjes en een milkshake – en  slaagt erin om het nog gratis te krijgen ook. Lisa dringt aan om de koffie te mogen betalen, ook al weet ik dat het voor haar een boel geld is. Eten is een big thing  in de cultuur van de Druzen – en dus is de volgende verplichte bestemming het restaurant van Lisa’s tante, dat naast de winkel van haar moeder zit. Ze serveert traditioneel Druze-voedsel, met daarin veel granaatappel, oranjebloesemwater en sumak – een zurig, donkerbruin zaad dat wordt vermalen tot een poeder en gebruikt wordt om kebab, vis of salades smaak te geven.

Wat opvalt in de keuken is een speciaal soort pan, die eruit ziet als een wok maar (voor mijn gevoel) op zijn kop gebruikt wordt. De pita’s die ermee gemaakt worden zijn flinterdun en zo’n vijftig centimeter in diameter – XXL dus. Een ander beroemd Druze-gerecht is kibbeh, een lekkernij die in honderden versies gemaakt wordt. De meest populaire versie is gemaakt van gebroken tarwe, geraspte ui en lamsgehakt. Het resultaat van het mengsel is een pasta, die gebakken, gegrild of rauw gegeten kan worden. De beste manier om de keuken van de Druzen te ervaren is tijdens een bruiloft, zo vertelt Lisa. De voorbereidingen beginnen al dagen van tevoren en veel van de dorpelingen helpen bij het maken van (de grote hoeveelheden) speciale lekkernijen. Ze kan nauwelijks wachten tot ze gaat koken voor haar eigen bruiloft.

alles ligt plat

Het is vandaag Yom HaZikaron in Israël, een dag waarop oorlogslachtoffers herdacht worden. Daardoor ligt alles vanavond plat, ook het openbaar vervoer. Ik moet dan ook op tijd weg bij Lisa om de laatste bus naar Tel Aviv nog te kunnen halen. Voordat ik ga, geeft Lisa me een cadeau uit de winkel van haar moeder. Het is een steen in de vorm van een oog, bedoeld om geluk te brengen. Geluk heb ik echter niet, zo blijkt als ik bij de bushalte sta: de lokale bussen blijken vanmiddag al te zijn gestopt met rijden. Ik besluit daarom een taxi naar Haifa te nemen. Maar helaas: de taxistandplaats is verlaten en een vrouw vertelt me dat de taxi’s sinds vanmiddag ook niet meer rijden. Elk nadeel heeft echter zijn voordeel: als ik echt niet meer naar Tel Aviv toe kan, zal ik vannacht ergens hier in de buurt moeten overnachten – wat me iets meer tijd met Lisa en haar familie geeft.

Net wanneer dat Lisa haar moeder wil vragen of ik bij haar kan blijven slapen, stopt er een knappe Druze voor mijn neus met zijn mooie, ouderwetse Volkswagen Beatle. Hij vraagt ​​of hij me een lift kan geven. Hij spreekt net als Lisa goed Engels, in tegenstelling tot de meeste locals. Hij is bereid om me af te zetten in een klein buurtstadje,  van waar ik een rechtstreekse bus naar Tel Aviv kan nemen. Hij hoeft die kant niet op maar heeft de tijd en vindt het geen punt om me te brengen. Was in Nederland iedereen maar zo aardig.

verborgen parel

En zo rijd ik even later weg in zijn stijlvol gepimpte Beatle, zwaaiend naar Lisa, de winkel van haar moeder en het restaurant van haar tante. Mijn ‘taxichauffeur’ kletst me op weg naar de bushalte de oren van mijn hoofd over de reizen die hij in de wereld heeft gemaakt. Een open gesprek, met een mooi mens dat net als Lisa een combinatie van traditie als moderne gebruiken hanteert om zijn leven richting te geven. Ik begin te beseffen hoe bijzonder deze kleine religieuze groep is. Waren er maar meer bevolkingsgroepen in de wereld zoals deze.

Zoals beloofd zet mijn chauffeur me een paar dorpen verderop af bij de bushalte. Terwijl ik wacht op de bus, besef ik wat een onverwachts mooie dag dit was. Ik heb zojuist een prachtige parel ontdekt, verborgen in dit door oorlog toch behoorlijk verscheurde land. Terwijl de Arabieren en de Joden met elkaar vechten en daarmee continu de media regeren, is er dus blijkbaar nog een derde partij die bevriend is met beide partijen. Een gemeenschap die in vrede en harmonie leeft en een poging doet om hun tradities en de moderne samenleving met elkaar te combineren. Hoe mooi is dat?

rechtsaf slaan

Mijn gedachten gaan nog een keer terug naar die ene nacht in Petra, samen met de Jordaanse hosteleigenaar, de vier Joodse Israëliërs en de Druze-jongen. Het feest die avond ontstond doordat die laatste zich opwierp als intermediair en beide partijen bijeen bracht. Wie weet zijn de Druzen de ontbrekende sleutel tot het dichterbij elkaar brengen van dezelfde partijen in de oorlog die hier woedt. Who knows.

Een dag later ben ik in een internetcafé in Tel Aviv en open ik MSN Messenger, de voorloper van de moderne social media. Ik word onmiddellijk toegevoegd door iemand met een afbeelding van Ricky Iglesias. Heel even denk ik dat een goed uitziende man probeert in contact te komen met mij. Maar al snel zie ik dat het Lisa is. Ze wil me (in perfect Engels) laten weten hoe cool ze het vond om mij te ontmoeten. En hoe blij ze is dat ik gisteren in de bus ben blijven zitten en haar geboortestad heb bezocht. Paulo Coelho had gelijk: om verder te komen in het leven hoef je soms  alleen maar een signaal te herkennen en rechtsaf te slaan. Of in de bus te blijven zitten, zoals in mijn geval.