china – trouw tot na de dood

reisverhaal in china – 2011

Eenzaamheid is een groot probleem  binnen de Chinese bevolking. Velen van hen groeien op zonder echte vriendschappen te kennen of zelfs aan een partner te komen. Een sociaal vangnet is er niet. Dat geldt echter niet ná de dood. Overladen door offers en aandacht, mag het de doden aan niets ontbreken. Belangrijk daarbij is het gegeven dat je ook ná de dood gezelschap nodig hebt – en dus samen met je geliefde begraven wordt. Ben je als vrijgezel overleden, dan deel je het graf met een onbekende mede-ongehuwde. Alles wordt in het werk gesteld om hen het eeuwige geluk te bezorgen, ook al hebben ze tijdens dat hun leven nooit gehad.

dolende doden

Terwijl overledenen in Nederland na verloop van tijd veelal geen eigen graf meer hebben, wordt er in China alles aan gedaan om de graven in ere te houden. Terwijl er voor de mensenrechten van levende Chinezen weinig aandacht en respect bestaat, wordt er met de mensen die er begraven liggen wél respectvol omgegaan. Wordt er een weg aangelegd op de plek waar jouw huis staat, dan heb je als Chinees pech en wordt je huis gesloopt zonder pardon. Gebeurt dat bij een begraafplaats, dan verhuizen de doden gewoon netjes mee naar een nieuwe locatie. Terwijl sociale invoelendheid niet kenmerkend is voor veel Chinezen, doet men er alles aan om het de doden naar de zin te maken.

Het lijkt er dan ook op dat China beter omspringt met haar doden dan met haar levenden. Maar is dit wel zo altruïstisch als het doet lijken? Niet helemaal. Als er namelijk niet goed voor een dode gezorgd wordt, kan het zijn dat deze na zijn dood dolend wordt – zo is de overtuiging van veel Chinezen. Dat dolen leidt tot veel problemen bij de achterblijvers en is niet bevorderlijk voor hun gemoedsrust. Dat risico wil geen enkele Chinees lopen – en dus kun je maar beter goed voor die doden zorgen, zo is de gedachte.

statussymbool

Een begrafenis is in China bovendien bijna een statussymbool. Je kunt ermee laten zien aan de buitenwereld dat je het goed hebt – onder andere door offers te brengen zoals mobieltjes, televisies, kleding of stofzuigers. Maar dat kan ook door van de begrafenis een spectakel te maken en het hele dorp daarvoor uit te nodigen, onder het genot van (meer dan) een hapje en een drankje. Onder begeleiding van dans, zang, livemuziek en vuurwerk wordt de overledene in zo’n geval de laatste eer bewezen. Ons eeuwige plakje cake en kopje koffie valt ermee totaal in het niet.

China zou China echter niet zijn, wanneer er niet ook een hightech-variant is voor het offerfenomeen. Zo heeft ieder Chinees graf inmiddels een QR-code, die je met je smart phone kunt scannen. Met behulp van een app kun je de overledene vervolgens overladen met berichtjes en virtuele offers, die via een soort emoticons worden verstuurd aan de overledene. Het mag de doden immers aan niets ontbreken, zo is de gedachte.

opblaaspop

Qua kosten is het te hopen dat een overledene een partner heeft gehad tijdens zijn of haar leven. Is dat niet het geval, dan hebben de achterblijvers de taak om voor duizenden euro’s alsnog een (zojuist overleden) bruid of bruidegom te vinden voor de overledene. Overigens mag dit óók een nep-persoon zijn, bijvoorbeeld in de vorm van een opblaaspop of een pop van papier-mâché. Welke vorm de bruid of bruidegom ook aanneemt, belangrijk is dat deze in een levensgrote kist begraven wordt samen met de overledene.

Ook al realiseer ik me dat er aan de begrafenisrituelen een enorme status kleeft én de gemoedsrust van de achterblijvers hiermee wordt afgekocht, de liefdevolle manier waarop men omgaat met de doden blijft voor mijn gevoel slecht passen bij de gemiddelde Chinees. Die komt op mij vaak over als een werkmachine en kan zijn gevoel gemakkelijk uitschakelen. Die doet vooral wat hij móet doen, zonder al te lang stil te staan bij de softe kant van het leven. Dit begrafenisritueel staat daar bijna haaks op.

orde en discipline

Ik denk opeens aan een documentaire, waarin honderden eenzame Chinese kinderen een tijd gevolgd worden. Zij werden door hun ouders op een internaat geplaatst, om daar orde en discipline bijgebracht te krijgen. De kinderen kregen daarbij slechts één keer per jaar de kans om terug te keren naar huis en daar hun ouders te zien. Gedurende de rest van het jaar werd er niet gebeld met de kinderen, noch werden er brieven geschreven of andere tekens van leven (laat staan liefde) gegeven. Beschermende comforts als een knuffel moesten deze kinderen jaar in jaar uit ontberen. Ik had diezelfde  kinderen het liefst door de televisie getrokken om hen in mijn armen te nemen en te overladen met liefde.

Het beeld dat ik door dit soort documentaires heb van Chinezen matcht niet met de liefdevolle manier waarop deze zelfde mensen blijkbaar omgaan met de doden. Ik kan dan ook maar één ding denken wanneer ik onderweg naar Suzhou weer een begrafenis zie en hoor, vol bombarie, waarin overduidelijk kosten noch moeite gespaard zijn: waarom nu pas? Was maar zo liefdevol, sociaal en invoelend omgesprongen met deze persoon toen die er ook echt iets van meekreeg. Nu is het te laat.

bruid van papier-mâché

Tegelijkertijd realiseer ik me dat ook deze reactie heel cultureel gekleurd is. Ik ben niet gelovig en heb maar weinig met de dood. Laat staan met de doden. Wellicht vinden Chinezen het na hun dood wél heel fijn om naast een bruid van papier-mâché in hun graf te liggen – en halen niet alleen de achterblijvers maar ook de overledene zelf daar heel veel geluk en gemoedsrust uit. Who am I to judge?