denemarken – een lesje empathie

reisverhaal in denemarken – 2018

Als ik niet in Nederland geboren zou zijn en in Amsterdam niet mijn ‘soul city’ gevonden had, was Denemarken zeker mijn second choice geweest. Denemarken lijkt dan ook het meest op ons koude kikkerlandje qua cultuur en mindset – een van de belangrijkste graadmeters of je goed kunt aarden in een land. Het leersysteem in Denemarken lijkt ook enigszins op dat in Nederland en zelfs de taal is – mits je er gevoel voor hebt – niet al te lastig om te leren.  Inmiddels heeft Denemarken echter iets dat Nederland niet heeft, namelijk een verplichte wekelijkse les Empathie op school die er even belangrijk gevonden wordt als wiskunde en Engels. Ik vind het inmiddels niet gek dat Denemarken al jarenlang tot de gelukkigste landen ter wereld behoort. Nu Nederland nog!

top drie van gelukkigste landen

Volgens het World Happiness Report van de VN, dat sinds 2012 het geluk van 155 landen in de wereld classificeert, staat Denemarken al zeven jaar lang in de top drie van gelukkigste landen ter wereld. Het feit dat het aanleren van empathie sinds 1993 verplicht is op scholen in Denemarken, draagt ongetwijfeld bij ​​aan het geluk van het land. Alle – maar dan ook echt álle – Deense kinderen van zes tot zestien jaar volgen daarom wekelijks een verplichte les rond empathie. Het is een fundamenteel onderdeel van het Deense curriculum. Het uur van empathie is daarmee net zo belangrijk als de tijd die wordt besteed aan bijvoorbeeld Engels of wiskunde.

Volgens de Amerikaanse auteur Brené Brown betekent empathisch zijn dat je het vermogen hebt om het standpunt van een andere partij te zien. Maar óók dat je dat standpunt begrijpt, niet veroordeelt en er over kan communiceren. Volgens haar is het verschil tussen sympathie en empathie dat je jezelf eens in de schoenen van een ander kan zetten en kunt aanvaarden dat zijn visie niet dezelfde is als de jouwe. Pas als je dat snapt, kan je samen in een constructief debat gaan. In een schoolles Empathie leren de kinderen dan ook om zich in te leven in de positie van een ander, om zich daarmee te realiseren dat hun eigen visie niet per definitie de juiste is. De kinderen krijgen de kans om vanuit de schoolbanken hun point of view bij te schaven door de situatie eens vanuit een andere hoek te bekijken. 

focus op teamwork

Tijd dus om te begrijpen hoe de Denen empathie leren op school. Eén van de manieren is door teamwork. Zo’n zestig procent van alle taken op school worden in Denemarken uitgevoerd in groepsverband. De focus licht daarbij op het gezamenlijk klaren van een klus, niet in het uitblinken boven anderen. Concurrentie vindt bij de kinderen uitsluitend plaats met zichzelf, niet met anderen. Deense scholen bieden daarom ook geen prijzen of trofeeën aan studenten die uitblinken in schoolvakken of in sport. Wel worden ze gemotiveerd om hun eigen prestaties te verbeteren. De Denen geven daarnaast veel ruimte aan het vrije spel van kinderen, wat hen naast empathie ook onderhandelingsvaardigheden leert.

Belangrijk is daarbij dat de kinderen ​​verantwoordelijkheid hebben bij het helpen van degenen die niet even hoogbegaafd zijn als zijzelf. Samenwerkend leren betekent in Denemarken dan ook dat kinderen met verschillende sterke en zwakke punten samengebracht worden door samen te werken aan verschillende projecten. Dit leert kinderen van jongs af aan dat het lastig is om in je eentje te slagen voor iets én dat het helpen van anderen leidt tot betere resultaten.

écht luisteren

Tijdens de ‘klassens tid’, zoals het vak officieel heet, bespreken studenten hun (al dan niet schoolgerelateerde) problemen, waarna de hele klas probeert om samen met de leraar een oplossing te vinden op basis van écht luisteren en begrijpen. Als er geen problemen zijn om te bespreken, brengen kinderen gewoon de tijd samen door met ontspannen en genieten van ‘hygge’ – een Deens begrip dat vrij vertaald betekent dat er sprake is van een fijne, gastvrije en intieme sfeer. Het volgen van een les in empathie geeft daarmee volgens onderzoekers veel voldoening en vreugde aan Deense kinderen en bereidt hen voor om gelukkige volwassenen te worden.

Klinkt al met al hartstikke fijn en relaxed, zo’n uurtje empathie. Maar dat het even belangrijk gevonden wordt als wiskunde, aardrijkskunde of Chinees leren heeft nog een heel andere reden. Bewezen is namelijk dat empathie helpt om relaties op te bouwen, pesten te voorkomen en te slagen op het werk. Het bevordert daarnaast de groei van leiders, ondernemers en managers. Empathische tieners hebben bovendien de neiging om succesvoller te zijn, omdat ze meer gericht zijn op gezamenlijke doelen dan hun meer narcistische leeftijdsgenoten.

economische waarde

Nogal belangrijke voorspellers dus voor de toekomst van deze kinderen en hun waarde in de maatschappij. Gelukkige en  succesvolle mensen zijn over het algemeen genomen immers ook economisch succesvol – en zullen daarmee waarde toevoegen aan de economie en geld in het laatje van de overheid. Daarnaast zijn gelukkige en succesvolle mensen waarschijnlijk vaker gezond, wat de kosten van de gezondheidszorg in het land ten goede komt en waarschijnlijk leidt tot minder uitval van werknemers. Denemarken wordt niet voor niets beschouwd als een van de beste plekken om te werken in Europa.

Tegelijkertijd werkt de Deense manier van leren ook goed voor kinderen op de korte termijn. Zo tonen onderzoeken aan dat wanneer je iemand iets uitlegt – bijvoorbeeld een wiskundeprobleem – je het vak veel beter leert dan je zou doen door het zelf uit je hoofd te leren. Daarnaast bouw je er empathische vaardigheden mee op, waarmee je leert om van tevoren na te denken over de manier waarop de ander de informatie ontvangt. Door zichzelf in hun schoenen te verplaatsen begrijp je beter hoe leren echt werkt.

essentiële tegenhanger

Al met al voelt de ‘klassens tid’ als een vak dat essentieel is in de maatschappij waarin we momenteel leven. We worden met zijn allen immers steeds individualistischer in onze denkwijze. Kinderen besteden steeds meer tijd aan social media en gamen, in plaats van échte face-to-face gesprekken met leeftijdsgenoten. Als tegenhanger loont het om juist wél te leren hoe je samenwerkt en gesprekken aangaat – juist als dat gebeurt in combinatie met echt luisteren naar het standpunt van een ander. Ik heb inmiddels nog maar één vraag in mijn hoofd die blijft rondspoken: wanneer gaan we in Nederland zo’n vak invoeren op school?