verenigde staten – drugsepidemie

reisverhaal in de verenigde staten – 2014

Het wordt inmiddels de ‘noodtoestand voor de volksgezondheid’ genoemd: het grote aantal drugs- en medicijnverslaafden in de VS, dat epidemische vormen heeft aangenomen. Op het moment dat ik er ben in 2014, is het probleem nog niet in die mate erkend door de politiek. Toch is de opium-crisis op dat moment allang gaande. Deze wordt gekenmerkt door een enorme stroom van mainstream Amerikanen, die door kwistig gebruik van zware pijnstillers stilletjes aan verslaafd zijn geraakt aan opiaten. Saillant detail is dat deze pijnstillers voor het minste geringste voorgeschreven werden door Amerikaanse artsen, die daarvoor vervolgens weer rijkelijk beloond werden door de farmaceutische industrie. Met rampzalige gevolgen van dien.

verslaving op recept

Deze opiaten-epidemie ontstond dan ook in de gezondheidszorg zelf, anders dan je bij een epidemie zou verwachten. Sterker nog: de basis ervan ligt in de spreekkamer van de dokter. Het bewijs is duidelijk: zowat de helft van de Amerikanen die in 2016 overleed aan een overdosis, was verslaafd aan een middel dat op recept verkrijgbaar is – waaronder fentanyl, oxicontin of vicodin. De pijnstillers die de farmaceutische industrie produceerde (en voor lieten schrijven door artsen) waren soms wel vijftig keer sterker dan  heroine.

Patiënten waren op dat moment vooral blij dat hun pijn weg was en hadden waarschijnlijk totaal niet door wat ze innamen. Sterker nog: de artsen zelf wisten niet goed wat zij voorschreven, doordat de farmaceutische industrie de verslavende effecten continu bagetalliseerde. Artsen hadden daardoor al vooral enorme oogkleppen op. Pas nadat de klachten van de patiënt verdwenen waren -en het middel dus niet meer medisch noodzakelijk was- bleek deze  inmiddels niet meer zonder de pijnstillers te kunnen. Vele herhaalrecepten volgden, met medeweten van dezelfde artsen. Ongelooflijk, maar waar.

bagetaliserende marketing

Naar schatting gebruiken inmiddels zo’n twaalf miljoen Amerikanen opiaten: pijnstillende middelen, die de werking van opium hebben of deze nabootsen. Lichte opiaten -zoals codeïne in hoestdrank- zijn weliswaar min of meer onschuldig; zwaardere opiaten zijn allesbehalve dat en sterk verslavend.  Al jaren stijgt het aantal Amerikanen dat sterft aan een overdosis. Op het moment dat ik er ben in 1997 zijn dat er nog geen 15.000. Wanneer ik terug ben in Amerika in 2014, is dit aantal gestegen naar circa 44.000 en nog twee jaar later zijn het er zelfs 64.000. Dat zijn 175 sterfgevallen per dag. Ter vergelijking: volgens het Trimbos Instituut telde Nederland in dat jaar 235 overdoses – en dat geldt dan ook nog eens voor álle drugs. Geen wonder dat de regering in de VS spreekt van een opium-epidemie.

Het probleem gaat terug tot de jaren negentig. Onder invloed van bagetaliserende marketingcampagnes van farmaceutische bedrijven, beginnen artsen in de VS in die tijd op grote schaal zware pijnstillers voor te schrijven. Zo werden in de VS op iedere miljoen inwoners maar liefst 50.000 doses opiaten voorgeschreven. Ter vergelijking: in Nederland is dat minder dan een derde – wat ik overigens nog steeds een angstaanjagend hoog aantal vind, maar dat terzijde.

happy pills

Ik ondervind in de jaren negentig aan den lijve hoe makkelijk dit soort pijnstillers worden verstrekt, wanneer ik in een summer camp werk in Pennsylvania en op een dag last van hoofdpijn heb. Niets ernstigs, gewoon een reguliere hoofdpijn. Collega’s sporen me aan om vooral naar de medische staf te gaan en om een happy pill te vragen: een pijnstiller waar je vooral erg blij van word. Zo gezegd, zo gedaan. En mijn collega’s hebben gelijk: met de pijnstiller die ik krijg –zonder recept én zonder een dringende fysieke noodzaak- word ik al snel een blijer mens. Godzijdank ben ik niet verslavingsgevoelig én is mijn hoofdpijn de volgende morgen al voorbij. Was de situatie anders geweest en had ik wekenlang deze happy pills moeten (of mogen) slikken, dan zou de kans groot geweest zijn dat ik er op zijn minst gehecht aan was geraakt – net als patiënten die deze pillen echt voor een medische noodzaak kregen voorgeschreven.

Tegen de tijd dat Amerikaanse artsen uiteindelijk herhaalrecepten weigerden uit te schrijven, soms vele jaren later, waren patiënten hopeloos verslaafd aan hun happy pills. En dus gingen zij op zoek naar illegale alternatieven – zoals het goedkopere heroïne. Zoals altijd geldt ook hier: daar waar vraag is naar iets, wordt vanzelfsprekend ook aanbod gecreëerd – en dus schoot de productie van heroïne omhoog in omringende landen zoals Mexico. Tegenwoordig zetten zij in op de productie van fentanyl, een opiaat dat in de basis spotgoedkoop is. Voor zo’n vijfduizend euro per kilo wordt de stof ingekocht in China, om daarna in huislaboratoria verwerkt te worden tot pillen met een straatwaarde van zo’n anderhalf miljoen euro. Fentanyl en heroïne worden bovendien soms met elkaar versneden, waarmee de kans op een overdosis alleen maar versterkt wordt.

farmaceutische industrie als onverdiende winnaar

De gevolgen van de epidemie voor de Amerikaanse samenleving zijn enorm. Zo raakt de crisishulp van veel ziekenhuizen overbelast door de vele overdoses; door het hergebruik van naalden neemt de verspreiding van hepatitis B en C toe in de laatste jaren. Doordat het aantal doden door overdoses met drugs of medicijnen met 21 procent steeg in 2016, daalde voor het tweede jaar op rij de levensverwachting van de Amerikanen. Daarnaast raken veel gezinnen ontwricht door de verslaving van een of meer gezinsleden. Bovendien kost de opium-epidemie de Amerikaanse economie veel geld, zo’n vijfhonderd miljard euro per jaar.

De regering ziet daardoor in dat er dringend iets moet veranderen. Zo is er inmiddels zes miljard dollar vrijgemaakt voor de bestrijding van de opiaten-epidemie – een lichtpuntje in een gitzwarte realiteit. Veel verslaafden proberen uiteindelijk ook daadwerkelijk af te kicken – helaas met zeer wisselend succes. Afkicken van opiaten is nu eenmaal heel lastig. Zeker als die vijftig keer zo sterk zijn als ‘normale’ heroine. De enige (en onverdiende) winnaar in het verhaal is dan ook de farmaceutische industrie, voor wie zelfs het enorme aantal afkickende Amerikanen geen windeieren legt. Hoe ironisch.

de nieuwe trend in nederland?

Ondertussen is het maar te hopen dat de opium-trend niet overwaait naar Europa, zoals zoveel andere trends die in de VS beginnen. Ook al is het aantal drugsdoden in Nederland een fractie van wat het in de VS is, tussen 2014 en 2016 is dit aantal namelijk wél verdubbeld. Zo overleden in 2014 ‘slechts’ 123 personen na drugs te hebben gebruikt, twee jaar later waren dit er maar liefst 235. Een deel van de verklaring van deze stijging is bovendien wel degelijk de toename in het gebruik van zware pijnstillers op opiumbasis, die alleen op recept verkrijgbaar zijn. Maar van een epidemie kunnen we in Nederland gelukkig nog niet spreken. Gelukkig maar.