thailand – met de nek aankijken

reisavontuur in thailand – 2003

Min of meer per toeval stuit ik in het noorden van Thailand op de Padaung-stam, die in de volksmond bekend staat als de long necks. Ze komen oorspronkelijk uit Myanmar, maar wonen al sinds begin jaren ’90 in het noorden van Thailand. Met hun nek, armen en benen vol goudkleurige metalen ringen zijn het vooral de vrouwen uit de stam die indruk maken. Vrijwel elk levensjaar krijgen de dames er een gouden  ring bij; tegen het einde van hun leven kunnen ze die enorme ballast niet meer van hun nek halen zonder daarbij ook hun nek te breken. Een fascinerend fenomeen dat me intrigeert om het volkje iets beter te leren kennen. Helaas blijkt het verhaal achter hun Thailandse verblijf minder glimmend te zijn dan hun ringen doen voorkomen.

nek breken

Bij de Padaung, een afsplitsing van de bekendere Karen-stam, is het vanuit traditie de gewoonte dat elke vrouw elke paar jaar een koperen ring om haar nek, armen en benen laat leggen. Wanneer een kind pas vijf jaar oud is, krijgt zij haar eerste vijf nekringen. Deze ringen worden er niet meer afgehaald en bij elke nieuwe ring moet de nek dan ook worden opgerekt om deze erbij te kunnen plaatsen. Je zou denken dat daardoor de nek steeds verder wordt uitgerekt, maar het zijn juist schouders die naar beneden gedrukt worden. Feit is dat de nek langer lijkt met elke ring die zij erbij krijgt. Hun nek, die soms enkele tientallen centimeters lang is, wordt daardoor zo kwetsbaar, dat de spieren niet meer in staat zijn om het hoofd te dragen. Zou je alle ringen verwijderen, dan zouden deze dames dan ook onmiddellijk hun nek breken en doodgaan.

Merkwaardig genoeg weten de vrouwen zelf niet goed waarom ze de ringen eigenlijk dragen. Vermoedelijk heeft het te maken met het nastreven van een soort schoonheidsideaal. De vrouw met de meeste ringen om haar nek, armen en benen – voor zover bekend maar liefst 37 stuks – wordt dan ook gezien als de vrouw met de grootste schoonheid. Een andere verklaring is dat de Kayar hun vrouwen op deze manier wilden beschermen voor aanvallen van tijgers. Die konden zo niet bij de nek, voor een tijger dé plek om een prooi zo snel mogelijk te doden. Dit aansprekende verhaal is echter nooit echt bewezen.

gevlucht

De meest voor de hand liggende plek om deze dames (en hun kinderen) tegen te komen, is Noord Thailand. Veel Kayar zijn daar decennia geleden naartoe gevlucht, nadat zij in Myanmar hun leven niet meer veilig waren als gevolg van een een intense burgeroorlog tussen Karen-separatisten en het leger. Eenmaal in Thailand, kregen zij echter geen staatsburgerschap. Sterker nog: nog steeds worden zij gezien als economische migranten, in plaats van echte vluchtelingen. Daardoor hebben ze slechts zeer beperkte toegang tot voorzieningen zoals elektriciteit, gezondheidszorg en onderwijs.

Daarnaast weigeren de Thaise autoriteiten (hierdoor) om Kayans toe te laten buiten de toeristische dorpen in het noorden, waar zij een soort attractie vormen op toeristenmarkten en daar een kleine vergoeding voor krijgen. Die dorpjes hebben door de Kayar een bron van inkomsten die ze anders kwijt zouden raken – en dus zijn de Thaise authoriteiten erop gebrand dat de dames blijven zitten waar ze zitten en niet hun eigen leven in de anonimiteit opzoeken. Ook al is dat wat zij waarschijnlijk het liefst willen.

ogen zeggen alles

Sinds de vrouwen Myanmar ontvlucht zijn en nu statenloos in Thailand wonen,  zitten zij dan ook als een soort toeristische attractie op zo’n markt, waar ze een kraampje hebben en spulletjes verkopen – in de hoop dat toeristen foto’s van hen maken en hopelijk iets van hen kopen. Stom genoeg is dat ook exact wat ik doe wanneer ik per toeval op de markt terecht kom. Ik ken op dat moment het verhaal nog niet achter hun verblijf hier en kijk in eerste instantie mijn ogen uit. Hoe kunnen deze dames in godsnaam leven met twintig kilogram aan koperen ringen om hun nek en benen, of met oren waar een half colablikje in past?

Tegelijkertijd zie ik in hun ogen dat ze hier eigenlijk helemaal niet willen zijn – en dus voelt het opeens niet goed dat ik hier sta en foto’s van hen neem. Nou lijkt de eentonigheid en verveling van zeven dagen per week dezelfde dingen verkopen op hetzelfde plekje op dezelfde markt me überhaupt geen pretje. Maar dat eentonige leven hebben veel meer mensen die in dit soort arme landen in het toerisme werken en een eigen winkeltje of marktkraampje hebben. In dit geval zit er een schrijnender verhaal achter. En dat zie je als je in hun ogen kijkt.

aapjes kijken

Zodra ik dat eenmaal besef, wil ik hier eigenlijk niet meer zijn. Het voelt opeens als aapjes kijken in een dierentuin – iets wat ik ook zielig vind en niet graag doe. Een paar minuten later zit ik dan ook op de motor taxi, met mijn haren wapperend in de wind. Een gevoel van vrijheid en kunnen staan waar ik wil, dat deze mensen waarschijnlijk niet eens kennen – zo besef ik even later als ik achter de computer zit en wat meer lees over de achtergrond van deze mensen.

Helaas zijn de dames in veel reisbrochures inmiddels opgenomen als een officiele ‘bezienswaardigheid’. De toeristen die hen komen bekijken, weten waarschijnlijk net zo weinig over hun herkomst en bestaansrecht als ik destijds deed toen ik hen op de markt zag zitten in 2003. Foto’s zullen er gegarandeerd nog elke dag van dezelfde dames gemaakt worden – veel méér nog dan toen ik er in mijn eentje rondliep destijds. Aapjes kijken in het kwadraat dus. Met een pijnlijke blik in hun ogen en een paar extra koperen ringen erbij.