hong kong – naar de haaien

reisverhaal in hong kong – 2001

Hong Kong is wereldwijde hoofdstad als het gaat om de handel in haaienvinnen. Dat is geen toeval: Chinezen houden nu eenmaal enorm van haaienvinnensoep en in de buurt van Hong Kong leven veel haaien. Bovendien betaal je in Hong Kong geen overdrachtsbelasting, wat het financieel aantrekkelijk maakt om ze hier aan te schaffen. In de stad heb je dan ook hele straten vol met gedroogde vis, waaronder haaienvinnen. De straat voelt schimmig aan. Dat ik later hoor dat er óók handel plaatsvindt in dieren die met uitsterven worden bedreigd, verbaast me dan ook totaal niet. Achter al die vitrines, dozen, kratten en zelfs daken vol met gedroogde haaienvinnen blijkt dan ook een heel slecht verhaal schuil te gaan.

drie haaien per seconde gedood

Al lang voordat er dinosauriërs rondliepen, zwommen er haaien in de oceanen. Ze stonden lange tijd aan de top van de voedselketen, maar door de enorme jacht op haaienvinnen is daar inmiddels verandering in gekomen. Haaienvinnensoep wordt beschouwd als symbool van rijkdom; om die reden staat het op de kaart in dure restaurants  en wordt het geserveerd op sjieke Chinese banketten. De soep zou bovendien goed zijn voor de gezondheid en de botten. Niet zo gek dan ook dat de handel in de haaienvinnen bloeit – en vissers  dan ook actief blijven vissen op haaien.

Om die soep te kunnen maken zijn immers haaienvinnen nodig – en veel ook: per jaar worden voor deze delicatesse maar liefst honderd miljoen haaien gedood. Dat betekent drie haaien per seconde. Een bizar aantal. Van de vijfhonderd haaiensoorten, worden er door overbevissing inmiddels zeventig met uitsterven bedreigd. Twaalf soorten staan zelfs op de officiële lijst van bedreigde diersoorten. Van alle soorten haaien, mogen alleen die twaalf soorten niet gedood worden; de handel daarin is dan ook illegaal. Er is echter maar weinig handhaving hierop – en dus kun je je vingers erop natellen dat er wel degelijk haaienvinnen verkocht worden van haaien die op deze lijst staan.

lucratieve business

De jacht op haaienvinnen is dan ook een lucratieve business: voor een kom haaienvinnensoep betaal je als consument zo’n honderd dollar – een enorm bedrag, zeker voor deze regio van de wereld waar alles spotgoedkoop is. Een kilo gedroogde haaienvinnen gaat over de toonbank voor bedragen tussen de tachtig en enkele duizenden euro’s. De prijs hangt daarbij af van de soort haai en de grootte van de vin. Voor een handelaar is het ondanks die hoge prijzen nog steeds aantrekkelijk, aangezien je in Hong Kong geen overdrachtsbelasting betaalt. Volgens handelsgegevens en statistieken leverde Hongkong in 2001 zelfs zo’n tien miljoen kilo aan haaienvinnen. 

Het is in Hong Kong lastig om níet met deze handel geconfronteerd te worden. In de zogenaamde ‘dried seafood street’, zoals de Wing Lok St, Sheung Wan in de volksmond genoemd wordt, zijn honderden winkels gevestigd die tot de nok gevuld liggen met haaienvinnen. De straat voelt schimmig aan. De vinnen liggen open en bloot in vitrines, plastic bakken en dozen en het is voor handelaren vaak heel onduidelijk welke soorten zij in hun winkel hebben liggen. De controle hierop is nihil – en dus is de kans groot dat op het moment dat ik er loop, ergens in een van de winkels haaienvinnen liggen van de bedreigde diersoorten.

ten dode opgeschreven

De manier waarop de haaien aan hun einde komen is ronduit gruwelijk. De vinnen worden namelijk direct na de vangst afgesneden, waarna de haaien vaak terug de zee in worden gegooid – ten dode opgeschreven, aangezien een haai zonder ledematen niet meer normaal kan zwemmen.  Na aankomst in de haven worden de vinnen in massale aantallen gedroogd in de zon op straat. Het ziet er meer dan akelig uit. Nadat de vinnen gedroogd zijn, zijn ze klaar om verwerkt te worden in de soep en worden ze daartoe verkocht aan restaurants en consumenten.

Ook al ben ik doodsbang voor haaien, het voelt totaal niet oké wat ik zie in de winkels in deze straat – zeker nadat ik er wat meer over gelezen heb. Maar het probleem is zo wijdverspreid en de vraag naar haaienvinnen is zo groot in deze regio van Azië, dat ik niet denk dat er op korte termijn iets aan zal veranderen. Dierenrechten staan nu eenmaal niet bovenaan het prioriteitenlijstje van de Chinese regering.

relatief ongevaarlijk

Dat ik zo bang ben voor haaien is overigens typisch iets dat in mijn hoofd zit. Zo zijn er wereldwijd jaarlijks slechts zo’n tachtig incidenten tussen haaien en mensen. Daarvan overleeft 94% van de mensen de aanval; maar vijf personen sterven jaarlijks aan een haaiaanval. Je hebt als mens 75 keer zoveel kans om te worden getroffen door de bliksem dan door een haai aangevallen te worden. Zelfs de kans om vertrapt te worden door een koe is groter – en voor koeien zijn we allesbehalve bang.

De incidenten met haaien die er wél zijn, worden echter altijd breed uitgemeten in de pers. Zo’n haai-incident verkoopt immers goed, voora omdat de haai nogal tot de verbeelding spreekt bij mensen. Het is nu eenmaal geen dier dat er echt happy of vriendelijk uitziet en met zijn indrukwekkende rij tanden wil je hem onder water gewoon liever niet tegenkomen. De filmreeks ‘Jaws’, waarin een bloeddorstige haai centraal staat, was niet voor niets zo’n groot succes.

keeping up appearances

In de praktijk valt het gevaar van de haai dus gelukkig heel erg mee. Van de vijfhonderd haaiensoorten zijn er maar een paar écht gevaarlijk voor mensen – waaronder de witte haai (ook wel mensenhaai genoemd), tijgerhaai, stierhaai en zandtijgerhaai. Deze vier haaien zijn goed voor 69% van alle haaiaanvallen. En van die paar soorten haaien waar je als mens voor op moet passen, is het vaak niet eens zo dat de haai het expres op mensen gemunt heeft. Hij kan van onder gewoon vaak niet goed inschatten of het gaat om een mens of een lekker hapje – en dus vergist hij zich daar nogal eens in.

Dat laatste weten helaas maar weinig mensen. Daardoor lijkt het alsof haaien bloeddorstige, levensgevaarlijke dieren zijn die het collectief op mensen gemunt hebben – en het dus des te meer oké is om deze rakkers te verminken en doden. Het is dan ook niet te verwachten dat de handel in haaienvinnen de komende tijd opeens zal veranderen, tenzij dierenrechten-organisaties het via een lobby bij overheden voor elkaar krijgen om China zo ver te krijgen beter te gaan controleren en strenger te straffen. 

vraag creëert aanbod

Is er dan helemaal geen goed nieuws? Toch wel, al is het een druppel op de gloeiende plaat. Zo is in de jaren na mijn bezoek aan Hong Kong veel meer kritiek gekomen op de manier waarop haaien misbruikt worden voor de soep. Grote hotelketens zagen zich daardoor genoodzaakt om haaienvinnensoep van het menu te halen. In 2013 heeft ook luchtvaartmaatschappij Cathay Pacific – die haar thuisbasis in Hong Kong heeft – besloten geen haaienproducten meer te serveren. Door dit soort maatregelen is de verkoop van haaienvinnen in de afgelopen jaren met een kwart gedaald. 

Slecht nieuws is er helaas ook. Ondank de kritiek, is de vraag naar de delicatesse niet afgenomen onder rijke Chinezen. Daardoor gaat er nog altijd elke drie seconden een onschuldige haai naar de haaien. Dit betekent dat alleen al tijdens het schrijven van dit stuk honderden haaien het loodje gelegd hebben, net als tijdens het lezen ervan. Daarmee is de kans groot dat die twaalf haaien op de lijst van bedreigde diersoorten over een tijdjes allemaal naar de haaien zijn. En dat is toch wel een vreselijk treurige conclusie.