denemarken – overtreffende trap van vrijheid

reisverhaal in denemarken – 2009

Denemarken staat standaard in de top 10 van beste landen om in te leven. Maar er is altijd nog baas boven baas, ook in Denemarken zelf. De vrijhaven Christiana lijkt zo op het eerste gezicht zo’n bovenste baas. Het is een wijk in Kopenhagen, die eigenlijk voelt als een aparte vrijheidstaat. Wat in Denemarken niet mag, mag namelijk wél in Christiana – misschien niet formeel, maar het wordt wel getolereerd. Zoals hasj roken.  Of gratis wonen zonder huur te betalen. Het klinkt bijna te goed om waar te zijn – en dus is het tijd voor een kijkje, om de proef op de som te nemen.

dronken denen

Dat doen we in de vorm van een lang weekend Kopenhagen, waar je vanaf Amsterdam in minder dan anderhalf uur naartoe vliegt. Tegen de tijd dat we klaar zijn om de stad in te gaan, is het al bijna middernacht en zijn alle restaurants die we treffen al dicht. Nachtrestaurants zijn in Kopenhagen blijkbaar dun bezaaid; wij zien ze althans niet. Cafés zijn er uiteraard wel; ze puilen uit van zwaar bezopen jongelui en nodigen niet echt uit tot een beetje kletsen met zijn tweeën. Na een beetje ronddwalen, vinden we uiteindelijk een shoarmazaak. De zaaak is voor de helft gevuld met dronken gasten, die duidelijk iets teveel afterwork drinks gedaan hebben zonder daarbij te eten. Heel uitnodigend ziet de shoarmatent er dan ook niet uit. Het alternatief is een zompig broodje van de 7 Eleven – en zo klinkt de optie van een bord shoarma met friet opeens heel aantrekkelijk. In het land der blinden is immers één oog koning – en op dit tijdstip is de shoarmazaak dan ook die koning.

Even later zitten we dan ook aan een semi-romantisch diner voor twee bij de shoarmaboer. We pakken daarna een leenfiets om ons iets sneller te kunnen verplaatsen. Je ziet die fietsen door de hele stad; een mooi middel om op een gezonde en goedkope manier de stad te verkennen. Na een half uur onverhoops zoeken naar een leuk tentje om een wijntje te drinken, geven we het op. Dronken Denen bepalen hier duidelijk het uitgaansaanbod op vrijdagnacht – en dat aanbod ziet er net iets minder gedistingeerd uit dan ik verwacht had. Blijkbaar is een gezellig wijntje drinken gewoon niet het thing to do op dit tijdstip – en dus gaan we maar gewoon lekker slapen. Morgen is er tijd voor een nieuwe ronde, met nieuwe kansen.

sociaal experiment

Voordat we de volgende morgen de vrijhaven Christiana gaan bekijken, luiden we het weekend in zoals de Denen dat ook doen: met een waanzinnige brunch bij een van de vele restaurants die dit aanbieden. Wat een perfecte manier om je weekend te beginnen, zeker nu we gisteravond braaf op tijd naar bed zijn gegaan en geen kater hebben.  Met een goede bodem wandelen we daarna de stad in.

De Vrijstad Christiania ligt in een groene buitenwijk van Kopenhagen, op loopafstand van het centrum. Het is een (zelfverklaarde) semi-onafhankelijke enclave binnen Kopenhagen, die  werd gesticht in 1970 toen een groep hippies er een verlaten militaire kazerne kraakte. In het begin probeerde de Deense regering de krakers te verwijderen, maar vanaf het einde van de jaren zeventig werd Christiania als een ‘sociaal experiment’ getolereerd. Inmiddels bestaat deze vrijhaven dus al bijna vijftig jaar. Het Deense Ministerie van Defensie is echter na al die tijd nog altijd eigenaar van het gebied – iets waar bewoners het absoluut niet mee eens zijn. Twee maanden voordat wij de stad bezoeken, verliest Christiania namelijk een rechtszaak, waarin de wijk wilde bewijzen dat het eigendomsrecht heeft vergaard door het langdurig in gebruik hebben van het gebied.

collectief eigendom

Als inwoner van Christiania ben je dus geen eigenaar van een huis. Je kunt er echter wel wonen zonder huur te betalen, zolang je maar wilt. Besluit je echter te verhuizen, dan moet het huis worden afgestaan aan iemand die op de wachtlijst staat. Helemaal kosteloos woon je er overigens niet, want na veel discussie met de staat moet voor elektriciteit en water inmiddels gewoon betaald worden. Tot voor kort gebeurde dat via een gezamenlijke rekening voor de gehele wijk. Maar gezien het feit dat er mensen wonen die er halve wietplantages op na houden (en dus een gigantische hoeveelheid electriciteit verbruiken), heeft ieder huis inmiddels een eigen meterkast.

Men leeft er tussen het groen, veelal in huizen die lijken op boerderijen op het platteland. De associatie met de stad is dan ook direct verdwenen zodra je voet aan wal zet in Christiana. Deze huizen zijn veelal door de bewoners zelf gebouwd, vaak zelfs uit gerecycled materiaal. De gebouwen op Christiania voldoen echter nog niet aan openbare bouw- en ruimtevoorschriften van de stad en dat is een doorn in het oog van de Deense staat. Zo zijn sommige huizen direct op een historische wal gebouwd, wat volgens de staat niet de bedoeling is. De Deense regering wil bovendien dat er in een deel van het gebied normale huurwoningen worden gebouwd – iets dat door de bewoners absoluut niet gewenst is, omdat het tegen de norm van het collectief eigendom ingaat.

groene oase

Een aardige hippie laat ons graag zijn huis zien, dat omringd is door een grote groene tuin. Zijn crib ziet er modern en boven verwachting mooi uit. Hij heeft dan ook voor duizenden euro’s de boel verbouwd, een nieuwe vloer gelegd en alle muren gestuct en geschilderd. Wel loopt hij daarbij het risico dat hij uiteindelijk door de overheid zijn huis uit wordt gezet en dan het geld kwijt is dat hij in de verbouwing heeft geïnvesteerd. De gemeente is immers al jarenlang bezig om huizen in Christiania terug te claimen. Tot die tijd woont deze man echter min of meer gratis in een groene oase in de hoofdstad. En dat kunnen maar weinig mensen zeggen.

Christiania bestaat echter uit méér dan alleen huizen. Zo heeft de vrijstad een eigen school, een aantal kruidenierswinkeltjes, kroegjes en restaurantjes, een postkantoor (alleen voor lokale post!), een bibliotheek, een museum en een eigen vuilnisdienst. Het voelt daarmee echt als een stadje op zichzelf, in plaats van een wijk in de hoofdstad.

drugsissues

De bekendste straat in Christiania is Pusher Street; hier werd tot 2004 openlijk in softdrugs  gehandeld. De regering vond de handel te openlijk; daardoor zijn de hasjhandelaren met een grootse actie uit de wijk verwijderd en is het in een bepaald gedeelte van de wijk inmiddels verboden om foto’s te nemen. Door het verwijderen van de hasjhandelaren uit Christiana, is de handel echter uiteindelijk over de hele stad verspreid. Een jaar later waren er zelfs schietpartijen tussen strijdende groepen drugshandelaren, met als resultaat één dode en drie gewonden. In de jaren erna worden regelmatig acties uitgevoerd door de politie, met wisselend succes. Op het moment dat wij er zijn, worden we echter dood gegooid met drugsdealers, die overal op straat hasj verkopen. Ze worden daarbij vergezeld van vechthonden, die eruit zien alsof ze je het liefst zouden willen verslinden. De politie heeft de situatie duidelijk niet onder controle; het is de vraag of dit wel voor de wijk zelf geldt.

De hippie vibes van Christiana zijn in Pusher Street in ieder geval ver te zoeken. Er hangt een nare en onveilige sfeer, die gepaard gaat met criminaliteit, wapenhandel en andere excessen. Harddrugs zijn inmiddels officieel verboden, maar het zou me verbazen als de wijk zich daar ook echt aan weet te houden. We lopen snel voorbij, want fijn voelt het er niet. Overigens is er in 2016, een paar jaar na ons bezoek aan Christiania, een nieuwe drugsoorlog uitgebroken. De sfeer schijnt daardoor alleen maar verder verloederd te zijn.

teveel vrijheid

Door onze ervaring in Pusher Street, gaan we toch opeens weer iets genuanceerder denken over deze vrijstad. Vrijheid is mooi en het delen van je bezit ook. Ook de gedachte dat je je huis weer teruggeeft aan de wijk wanneer je er vertrekt spreekt me aan. Maar vrijheid kan ook te ver gaan, bijvoorbeeld als de politie er eigenlijk niets meer in de hand heeft en criminelen delen van de wijk overnemen. Ik moet er niet aan denken dat ik er zou wonen en dagelijks door Pusher Steet zou moeten om boodschappen te doen.

We verlaten Christiana heel toepasselijk via een poort, waarop de volgende tekst staat: ‘You are now entering the European Union’. Gek genoeg voelt het ook echt alsof ik daar echt even uit was. Het voelt na onze aanvaring met de vechthonden van Pusher Street echter prima om terug te gaan naar de ‘normale wereld’ – ook al moet je daar gewoon huur betalen voor een woning.