noorwegen – zwart randje

reisavontuur in noorwegen – 2017

Noorwegen heeft in 2017 de titel van het gelukkigste land ter wereld veroverd. Op zich geen verrassing, want ik associeer het land zelf –net als de andere landen in Scandinavie- met de welvaartstaat in optima forma. Noren lijken zo op het eerste gezicht ook een heel braaf en welvarend volk te zijn. Sterker nog: in heel veel aspecten zíjn ze een heel braaf volk. Zo behoort het alcoholgebruik in Noorwegen tot het laagste ter wereld. Hetzelfde geldt voor het aantal mensen dat rookt. De gemiddelde Noor rijdt bijna nooit te hard, is hoogopgeleid en is zó goed te vertrouwen, dat het bijna saai wordt. Maar er zit een zwart randje aan dit brave imago. Dat zwarte randje heet heroïne. De Noorse hoofdstad Oslo is namelijk de heroïne-hoofdstad van Europa. En dat is helaas lastig om over het hoofd te zien wanneer je er bent.

drinkwater in de kroeg

Noorwegen is één van de duurste landen ter wereld – en staat ook als zodanig te boek. Dat geldt voor basisvoorzieningen als woningen, kleding, spullen en voedsel. Maar die vlieger gaat al helemaal op voor ‘luxegoederen’ zoals tabak en alchohol, waar een enorm hoge accijns over geheven wordt door de Noose overheid. Een biertje of wijntje is dan ook krankzinnig duur, net als een pakje sigaretten. De hoge alcoholprijzen hebben hun effect niet gemist: nergens in Europa is het alcoholgebruik zo laag als in Noorwegen. Maar op zich is dat ook niet zo gek wanneer je twaalf euro voor een biertje betaald.

Een avondje stappen als student zijnde is met dat soort prijzen lastig. Studenten die uitgaan, vragen in Noorwegen dan ook vaak water aan de bar, want dat is gratis. Sterker nog: overal waar je komt om te eten of drinken staat er een kan water met glazen voor je klaar om te pakken. In restaurants mét bediening is het zelfs het eerste wat het personeel voor je op tafel zet – vaak zelfs met citroen of een schijfje komkommer erin, om ervoor te zorgen dat het een echt lekker drankje is. In Nederland wordt vaak moeilijk gedaan over het bestellen van een glaasje kraanwater – in Noorwegen is het het omgekeerde. Daarmee is een glas kraanwater een heel fijne én goedkope tegenhanger van de dure alcohol. Wellicht is dit waterbeleid in restaurants en kroegen zelfs voorgeschreven door de Noorse overheid, met als doel alcohol nog onaantrekkelijker te maken.

overheidsingrijpen

Overigens is het niet altijd zo geweest dat Noren liever water dan alcohol dronken. Sterker nog, in de eerste helft van de negentiende eeuw werd er in Noorwegen jaarlijks nog zo’n dertien liter pure alcohol gedronken, veelal sterke drank. De overheid trof maatregels om het alcoholgebruik aan banden te leggen; daartoe werd de handel in alcoholische dranken eerst deels en daarna volledig overgedragen aan de staat. De verkoop van wijn en sterke drank wordt sinds die tijd geregeld door het staatsbedrijf Vinmonopolet, die daarmee de hele Noorse alcoholmarkt in handen heeft én een sterke sociale controle kan uitvoeren over verkoop & consumptie, zonder winstbejag als doel te hanteren. Sterker nog: de inkomsten uit alcohol worden gebruikt voor sensibiliseringscampagnes en het verbeteren van de service. Bier mag overigens (sinds kort?) wel door private winkels verkocht worden, maar daaraan zijn strikte verkooptijden verbonden. Zo mag er in het weekend geen alcohol meer verkocht worden in de avond.

Daarnaast worden er hoge belastingen geheven op alcohol, waardoor drank een stuk duurder is dan in buurland Zweden – waar alcohol ook via de overheid wordt verhandeld, maar de belasting op alcohol een stuk lager is. Tegelijkertijd is er een vrij strikte leeftijdsgrens verbonden aan het kopen en drinken van alcohol in Noorwegen. Bier mag vanaf achttien jaar gekocht en gedronken worden, wijn en sterke drank zelfs pas vanaf twintig jaar. Als je kijkt naar de jaarlijkse Noorse eindexamenfeesten, die weken duren en gepaard gaan met heel veel alcohol(misbruik), valt te betwijfelen of deze regels ook echt gehandhaafd worden. Maar in het algemeen geldt dat alcohol drinken voor Noorse tieners best lastig is, in tegenstelling tot veel andere Europese landen. En eenmaal in de gerechtigde leeftijd, is alcohol zo duur dat zij uiteindelijk minder drinken dan veel andere Europese landen.

op safe spelen

Wie overigens écht wil, kan weliswaar de grens over met Zweden, om daar goedkoper alcohol in te slaan – net zoals de Finnen dat doen met Estland. Maar een groot deel van de Noren vindt het inmiddels wel oké dat alcohol zo duur is in hun land. Na tabak en een  te hoge bloeddruk, is alcoholmisbruik in Europa immers de grootse risicofactor voor ziekte en overlijden. Noren spelen graag op safe – en dus past matig drinken daar goed bij. Inmiddels drinkt de gemiddelde Noor minder dan negen liter alcohol per jaar – minder dan veel andere landen in de westerse wereld.

Dit positieve verhaal heeft echter een zwart randje. Wanneer we voor de tweede keer in Oslo komen, aan het einde van onze roadtrip door het land, valt het ons opeens op dat het wemelt van de junks op straat en dat er op veel plekken openlijk heroïne gebruikt wordt. Sterker nog: we in een mooie wijk zelfs bijna in een aantal gebruikte injectienaalden, die zonder dop op straat liggen. Een paar blokken verderop zien we zelfs een aantal junks heroïne injecteren. Wanneer we die avond gaan slapen in ons hipper-dan-hippe hotel in hartje centrum van Oslo, zien we voor het hotel twee (ogenschijnlijk normaal uitziende) meisjes tippelen – hoogstwaarschijnlijk om hun drugsverslaving te kunnen bekostigen. Drugsmisbruik is hier dan ook moeilijk te missen, zelfs als je er in eerste instantie niet op let.

heroïnehoofdstad van europa

Deze gevallen blijken niet op zichzelf te staan, want  Oslo heeft een enorm drugsprobleem. Het heeft zelfs de twijfelachtige eer om zichzelf heroïnehoofdstad van Europa te mogen noemen. De stad verstrekt jaarlijks maar liefst 1,9 miljoen schone injectienaalden aan heroïnejunks – een enorm aantal, gezien het feit dat de stad slechts 350.000 inwoners telt. Ter vergelijking: in Amsterdam, een stad met twee keer zoveel inwoners, worden er jaarlijks 165.000 van dit soort schone naalden verstrekt.

Ik heb nog nooit zoveel harddrugsverslaafden gezien in het centrum van een stad. Je pikt de gebruikers in de hoofdstad er over het algemeen zo tussenuit. Het is echter niet alleen heroïne wat de klok slaat in Oslo. Ook crystal meth wordt in grote getalen gebruikt. Uit waterzuiveringmonsters is gebleken dat er in het rioolwater van Oslo twee keer zoveel sporen zitten van methamfetamine dan in de crystal meth’s nummer 2 stad in Europa, Dresden. Dit aantal sporen is tussen 2013 en 2015 zelfs verdubbeld. Hoe dit gegeven zich de afgelopen jaren ontwikkeld heeft is lastig te zeggen zonder onderzoek. Maar aan het straatbeeld in Oslo te zien is ook dat drugsprobleem nog niet opgelost. Het voelt Noorwegen en Oslo onwaardig, aangezien de  stad enorm rijk en welvarend is en haar inwoners relatief veel geld te besteden hebben.

overdoses

Op elke miljoen inwoners overleden er de afgelopen jaren ruim zeventig aan een overdoses drugs in Noorwegen. Daarmee neemt het land de tweede positie in Europa in, na Estland. Naast heroïne en crystal meth zijn er echter steeds meer nieuwe, synthetische drugs in opkomst, die deze cijfers de komende jaren alleen maar hoger zullen laten uitkomen. Dat Noorwegen een drugsprobleem heeft is echter niets nieuws onder de zon; de situatie is immers al jarenlang zoals die nu is.

De grote vraag is natuurlijk wat hiervan de reden is. Een reden zou kunnen zijn dat Noren een groot deel van het jaar veel te weinig daglicht zien, door de extreem korte dagen en extreem lange donkere periodes. Het is immers algemeen bekend dat te weinig zonlicht depressies in de hand kan werken. Verveling onder de Noorse jeugd zou er ook mee te maken kunnen hebben – al heb ik in de literatuur niets kunnen vinden dat die analyse onderschrijft. Ik kan me echter zelf zo voorstellen dat je als Noor buiten de grote stad regelmatig knettergek wordt van absolute verveling. Door alle bergen (die een groot deel van het jaar moeilijk begaanbaar zijn) kun je immers nergens heen en zit je maandenlang min of meer opgesloten in je eigen dorp.

alles is duur – behalve heroïne

Een beetje navraag geeft echter een andere verklaring voor het hoge gebruik van enorm verslavende drugs. En die is wrang. Het is in veel gevallen namelijk de dure alcohol die ervoor zorgt dat mensen aan de drugs gaan. Als een heroïneshot net zo duur is als twee pakjes sigaretten of twee biertjes in de kroeg, is de keuze voor een jong volwassene blijkbaar snel gemaakt. Zeker als je als jong volwassene niet eens mag drinken en drugs ook nog redelijk makkelijk verkrijgbaar zijn. Alles is duur in Noorwegen – behalve heroïne. Hoe ironisch.

De vraag is dan nog steeds: waarom heroïne en crystal meth, de meest verslavende drugs die er zo ongeveer bestaan? Ik ken in Nederland veel mensen die regelmatig drugs gebruiken; geen van allen heeft echter ooit zelfs overwogen om heroïne te gaan gebruiken – laat staan dat iemand dit ook echt gebruikt (heeft). Iedere malloot weet immers dat het dan klaar is. Heroïne is het eindstation van het recreatief gebruik en leidt onherroepelijk tot een extreme drugsverslaving. Dat is uiteindelijk wat niemand wil – en dus snuiven en slikken we ons met zijn alllen suf, zonder dat ene goedje aan te raken. Hetzelfde geldt voor crystal meth. Bekijk één keer de voor- en na-plaatjes van crystal meth-gebruikers en je weet zeker dat je nooit voor de bijl zult gaan. Maar waarom worden deze twee super verslavende drugs dan wel en masse gebruikt door goed uitziende jong volwassenen in de welvaartstaat Noorwegen?

conformatie

Het antwoord op die vraag heeft voor een deel simpelweg te maken met aanbod. Aangezien een tiener geen alcohol mag drinken, maar wel de noodzaak voelt om te experimenteren met geestverruimende middelen, pakt hij waarschijnlijk wat voorradig is. En dat is in Oslo nu eenmaal heroïne, die in grote getalen over land gesmokkeld wordt naar Noorwegen vanaf Kazachstan. Maar dat kan nooit het complete antwoord zijn. Heroïne is een opiaat, een pijnbestrijder die bij uitstek bedoelt is voor pijn die niet op een andere manier weggaat. Drugs dienen in Noorwegen blijkbaar een hogerliggend probleem – waar maar weinig over gepraat wordt door de introverte Noren. Net zoals er überhaupt liever niet wordt gepraat over dingen die niet goed gaan en pijn doen. Die introverte houding zorgt er wellicht ook voor dat zij niet snel aan de bel trekken wanneer dingen de verkeerde kant op gaan.

En dat laatste, de verkeerde kant opgaan, is in Noorwegen nogal een ding. Noren vinden het namelijk enorm belangrijk om gezien te worden als een goed mens en dat ook echt te zijn. Wanneer je in Noorwegen vijftien jaar wordt, moet je zelfs een eed afleggen waarin je belooft om je als een goed mens te gedragen en in het leven voor het goede te kiezen, in plaats van het kwade. De ‘conformatie’ heet die eed en het markeert de overgang van kind naar volwassene. Goedheid wordt er dan ook van jongs af aan in gepeperd. Kiest iemand voor het kwade –zoals drugs- dan weet men eigenlijk niet wat men daarmee aan moet. Voor de gebruiker zal dit het uiteindelijk alleen maar erger maken. Het voelt waarschijnlijk als een enorm falen dat hij of zij ondanks de gemaakte belofte voor ‘het slechte’  heeft gekozen in plaats van ‘het goede’.

oogkleppen

Dan blijft nog altijd de vraag over wat een rijk land als Noorwegen doet om het aantal hard drugsgebruikers naar beneden te krijgen.  Het gebruik in het land is immers al jarenlang sky high en er lijkt maar weinig te veranderen. Gelukkig onderneemt de overheid wel het een en ander om de situatie voor mensen die reeds verslaafd zijn te verbeteren. Zo de-criminaliseert men het gebruik van drugs, onder andere door een gedoogbeleid rondom het roken van heroïne. Op die manier zouden meer gebruikers moeten overstappen van injecteren naar roken – wat een beter straatbeeld oplevert en minder kans op overdoses en overdraagbare ziektes. Een soort symptoombestrijding dus. Daarnaast verplicht het land verslaafden die door de politie worden opgepakt, om hun straf uit te zitten in een afkickkliniek in plaats van de gevangenis. Lukt het niet om clean te worden en blijven, dan moet een verslaafde alsnog de gevangenis in. Wat de regering doet ter preventie, om ervoor te zorgen dat jongeren niet naar drugs grijpen, is minder duidelijk.

Hoe het ook zij: je moet als inwoner van Oslo wel oogkleppen op hebben om deze onderkant van de samenleving te kunnen negeren, terwijl die de straten doorschuimt, openlijk drugs gebruikt en zichzelf prostitueert in het centrum van de stad. Het beeld van de spuitende junks in de prachtig schone straten en hippe wijkjes van Oslo, staan sinds ons bezoek aan het land in ieder geval op mijn netvlies gebrand. Net als het beeld van het meisje voor ons hotel, dat eindeloos wacht op klanten – die op zondagavond liever bij hun gezin zitten dan bij haar in de auto stappen. Vanavond zit zij er ongetwijfeld weer. Net als morgen. En volgende week, wanneer de regen met bakken uit de hemel valt. En in de winter, wanneer de stad bedekt is met een dik pak sneeuw en de rest van de stad lekker binnen zit. Totdat ze er op een dag niet meer is en met een spuit in haar arm gevonden wordt.