finland – oeverloos drinken

reisverhaal in finland – 2006

In buurland Rusland kunnen ze er wat van, net als in Engeland en Ierland. Oeverloos drinken is eigenlijk bijna geen enkel Europees land vreemd. Maar in Finland is het een probleem dat je op het eerste gezicht misschien niet verwacht. Hoewel alcohol in Finland ontzettend duur is, kampt een groot gedeelte van de Finnen namelijk met een serieus alcoholprobleem. Afkickklinieken zitten vol en jonge mensen die dagelijks laveloos in het park liggen, vormen daar geen uitzondering. De grote vraag is: waarom?

ongezonde relatie

Finland staat in de wereld vooral bekend om haar goede onderwijssysteem. Finnen krijgen immers zo’n beetje het beste onderwijs ter wereld en daar zijn we met de hele wereld behoorlijk jaloers op. Sterker nog: we stellen in Nederland het Finse systeem als voorbeeld, omdat we denken dat de kinderen dáár het beste worden voorbereid op de toekomst. Maar op het moment dat die toekomst echt begint, blijken veel Finnen daar niet uit te halen wat erin zit doordat zij dan alcohol ontdekken – en daar vervolgens helemaal in op gaan.

Nou zijn Finnen zeker niet de enigen voor wie dat geldt. Veel jongeren in andere Europese landen hebben ook een behoorlijk ongezonde relatie met alcohol. Zo is in Nederland het aantal jonge comazuipers de afgelopen jaren dramatisch gestegen en kunnen we dus echt niet onkennen dat we ook hier een probleem met alcohol hebben. Echter: wanneer je de Nederlandse cijfers afzet tegen die van Finland –of Noord Europa in het algemeen- dan komen we er goed uit. Sterker nog: uit onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), blijkt dat Nederland (verrassend genoeg) tot een van de landen behoort met de meest verantwoorde alcoholconsumptie.

doodsoorzaak

Die situatie is in Finland totaal anders. Alcoholgebruik is in Finland uitgegroeid tot de belangrijkste doodsoorzaak – nog vóór hart- en vaatziekten, ongelukken en kanker. Maar liefst drieduizend Finnen overlijden per jaar aan alcohol. Ter vergelijking: slechts vierhonderd mensen gaan jaarlijks dood aan een ongeluk. De alcoholconsumptie is in Finland de laatste twintig jaar bovendien flink gegroeid. In 2005 consumeerde elke Fin gemiddeld 10,5 liter pure alcohol, tegen 6,3 liter in 1980.

Belangrijk is ook mee te nemen waaróm men dat doet. Zo drinken Fransen omdat ze een goed glas wijn bij het eten lekker vinden. Engelsen drinken vooral omdat ze van de gezelligheid van een pub en van een bijbehorend biertje houden. Veel Finnen drinken echter omdat ze zich simpelweg willen bezatten. Niet drinken voor de gezelligheid of ontspanning dus, maar om dronken te worden. Het liefst zo snel mogelijk. En zo dronken mogelijk.

lachen, liefhebben en drinken

Waarom dat zo is, heeft ongetwijfeld te maken met het karakter van veel Finnen. Zij zijn over het algemeen vrij verlegen en drinken daardoor vanuit oudsher om te kunnen socializen. Alcohol helpt de stugge Finnen ook om losser te worden en hun gevoelens te uiten. Finnen zijn over het algemeen heel emotioneel, maar houden die emoties normaal gesproken graag voor zichzelf. Die emoties moeten er een keer uit – en daar is alcohol het perfecte middel voor. Het café of de pub is daarmee als een soort psychiater voor Finnen: het zorgt ervoor dat zij dingen die zij meemaken in het leven kunnen verwerken.

Het gaat er in het leven om veel te lachen, lief te hebben en flink aan de fles te zitten, aldus Kari Vanhanen, een bekende Finse acteur. De populairste schrijfster van Finland, Leena Lehtolainen, geeft aan dat in de oudere generaties een échte man gezien wordt als iemand die veel drinkt. Kinderen leren dit dan ook van hun ouders en op die manier ontstaat er een probleem dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Finnen wordt daarnaast vaak geleerd dat ze door moeten zetten en nooit op mogen geven. Men heeft daar een Fins begrip voor, genaamd ‘sisu’. Geeft men wel op, dan zit daar al snel een schuldgevoel aan vast – en dat leidt vervolgens weer tot depressie en alcoholmisbruik. Er rust daarbij een zwaar taboe op het zoeken van psychische hulp. Samen met het gesloten karakter van veel Finnen vormt dit een perfecte voedingsbodem voor een groot alcoholprobleem. De duisternis en kou in de winter doen het probleem waarschijnlijk geen goed.

ontmoedigingsbeleid

Feit is dat Finnen niet alleen relatief veel drinken, maar ook vaak scheiden, moorden en zelfmoord plegen. Bij veel moorden die gepleegd worden in dit land, is alcoholmisbruik zelfs de directe oorzaak. In een typisch Finse moord gaan twee vrienden samen drinken, waarbij één van hen de wodkafles iets te vaak (naar de anders zin) aan zijn mond zet en de ander daarop de wodkafles terugpakt en kapot gooit op het hoofd van zijn vriend.

Overigens doet de overheid wel een en ander om het alcoholgebruik te ontmoedigen. Zo is alcohol in Finland twee à drie keer zo duur dan in Nederland, doordat er hoge accijnzen op gelden. Drank wordt bovendien alleen verkocht bij slijterijen die beheert worden door de staat. Dat heeft het probleem echter niet weggepoetst. Mensen drinken veelal thuis, in plaats van in de kroeg. En om drank te halen gaan ze op en neer met de boot naar Estland, aangezien drank daar een stuk goedkoper is. Tegen de tijd dat Finse jongeren het nachtleven ingaan, zijn ze in veel gevallen dan ook al behoorlijk dronken. Dat zie ik ook met eigen ogen wanneer ik een paar dagen in Helsinki ben. Overdag is het zo rustig in het centrum, dat je in de stad een kanon kunt afschieten. Maar ’s avonds laat is het moeilijk om op straat niet te struikelen over dronken tieners en alcoholististen. Jongeren, maar ook volwassenen gaan zwalkend over straat, alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Oud en jong, man en vrouw: het lijkt alsof iedereen hier drinkt. En vrijwel iedereen drinkt teveel.

onzichtbaar

Het probleem is echter niet altijd zichtbaar van buitenaf. Binnenshuis wordt er vaak nog veel meer gedronken dan in kroegen – en dus is wat ik op straat zie nog maar het topje van de ijsberg. Finland heeft 35.000 alcoholisten, waarvan een groot deel nog heel jong is. Wanneer ik in een kroeg aan een meisje vraag hoe het leven is in Finland, spreekt haar antwoord boekdelen. Het leven is mooi wanneer ze met haar vrienden is en dus (!) dronken is. Ze ziet haar vrienden toch vooral als ze gaat  drinken. In nuchtere toestand is ze meestal alleen en is er weinig aan in het leven – voegt ze er snel aan toe. Die automatische koppeling tussen sociale contacten en alcohol voelt onnatuurlijk – zeker wanneer ik die vergelijk met mijzelf. Ik ga zelf soms een drankje doen in een kroeg met vrienden. Vaak genoeg doe ik gewoon ergens koffie met een vriend(in). Ik heb geen alcohol nodig om met vrienden te kunnen afspreken, dat lijkt me ook heel treurig. Maar in Finland is het als ik haar mag geloven de normaalste zaak van de wereld.

Als ik de volgende morgen wakker word en het stadcentrum binnenloop, voelt Helsinki opeens weer als een normale Noord-Europese stad. Sterker nog: als een redelijk saaie Noord-Europese stad. Behalve het bestellen van een broodje rendierworst en kopen van een rendierkleedje op de markt, is er overdag namelijk maar weinig te beleven in de Finse hoofdstad. De binnenstad is zo leeg, dat het bijna surrealistisch aanvoelt. Is het inderdaad zo dat mensen hier alleen ’s avonds afspreken met anderen, wanneer ze gaan zuipen? Of is de gemiddelde Fin op dit tijdstip wellicht nog zijn of haar roes aan het uitslapen? Of is het het toeval en trek ik veel te snel conclusies?

ongezonde start

Wanneer we die avond terugkomen in het centrum van Helsinki, begint de stad eindelijk wakker te worden. Terwijl mijn maag zich omkeert bij de gedachte van nóg een avond drinken, zijn anderen alweer in de weer met flessen wodka. Opeens voelt het heel logisch dat Rusland en Finland buren zijn. Niet alleen qua taal, maar ook in hun stugge gedrag en hun liefde voor de drank.

Ik begin me af te vragen of er in het befaamde Finse onderwijs toch niet iets verbeterd zou kunnen worden. Bijvoorbeeld de komst van een vak of projecten waarmee meer aandacht wordt besteed aan het ontwikkelen van betere sociale vaardigheden, zodat de kans kleiner is dat jongeren gaan drinken als escape om hun emoties te kunnen tonen. Maar ook meer aandacht voor de risico’s van alcohol zou op school wellicht niet misstaan. Want het voelt toch uiteindelijk een beetje cru dat je als land je scholieren het beste onderwijs van de wereld geeft, maar hen tegelijkertijd en masse een heel ongezonde start geeft in het volwassen bestaan.