bolivia – dessert talk: fata morgana

reisavontuur in bolivia – 1999

Van alle woestijnen die ik gezien heb, heeft er één duidelijk de meeste indruk gemaakt. Dat is de zoutwoestijn van Uyuni in Bolivia, één grote fata morgana van bizarre landschappen die niet met elkaar lijken te rijmen. Het gebied voelt als een schilderij van Salvador Dali: onvoorspelbaar, kleurrijk en niet te bevatten. Wat mij betreft verdient deze woestijn de prijs voor meest imponerend natuurfenomeen op aarde: ik blijf maar om me heen kijken en zie elke paar minuten een ander landschap voorbij komen. Het feit dat we heel wat moeten afzien tijdens onze roadtrip door het gebied maakt deze woestijnervaring nóg intenser.

opgedroogde zee

De Salar de Uyuni, zoals de zoutwoestijn officieel heet in het Spaans, is gek genoeg het overblijfsel van een zee. Om precies te zijn het meer van Minchin, dat zo’n 15.000 jaar geleden opdroogde en daarbij een zoutlaag achterliet. Met een oppervlakte van 10.582 kilometer is Salar de Uyuni inmiddels de grootste zoutvlakte ter wereld. Er wordt aangenomen dat er naar schatting 11 miljard ton zout in de woestijn zit. Het gebied is zelfs herkenbaar vanuit de ruimte en is zo plat, dat NASA het oppervlak gebruikt om sensoren aan boord van satellieten te kalibreren. Er werd in eerste instantie zelfs aangenomen dat de zoutwoestijn volledig vlak was, zonder enige rimpeling.

In het regenseizoen – van november tot april – is het gebied vaak bedekt met een ondiepe laag water, waardoor het moeilijk te zeggen is waar het land eindigt en de lucht begint. De zoutwoestijn is in die maanden de grootste natuurlijke spiegel ter wereld. Op het moment dat ik er ben is het echter september en al maanden droog. De oppervlaktekorst, die bestaat uit natriumchloride en op sommige plaatsen meer dan tien meter diep is, is op dat moment uitgedroogd en gebarsten. Het meer en ziet eruit alsof je op een buitenaardse planeet zit. Op sommige plekken in de zoutwoestijn komt via ondergrondse rivieren water met rood sulfaat naar boven, wat de woestijn omtovert in een surrealistisch rood-wit gekleurd kunstwerk.

you name it, they’ve made it

De zoutwoestijn ligt op een hoogte van 3660 meter en is onderdeel van de Altiplano, het op één na hoogste plateau in de wereld na dat in Tibet. In het gebied leven maar liefst tachtig vogelsoorten, waaronder drie soorten flamingo’s. Die zijn dol op zoutvlaktes, valt me vaker op. De zoutwoestijn is bezaaid met hexagonale vormen. Deze waren lange tijd een mysterie voor wetenschappers, maar inmiddels denken velen dat de vormen het gevolg zijn van logische, ecologische processen in de grond. Het gebied doet desondanks magisch en buitenaards aan.

Het zout van de woestijn wordt door de lokale bevolking verwerkt tot tafelzout, door het te branden en vervolgens natrium-carbonaat toe te voegen. Daarnaast wordt het zout gebruikt voor het maken van zo’n beetje alles: huizen, tafels, stoelen, bedden. You name it, they’ve got it – of eigenlijk moet ik zeggen: they’ve made it. In totaal wordt er door de locals jaarlijks 25.000 ton zout gewonnen voor zelfgebruik en verkoop.

fata morgana

Als een soort fata morgana, verschijnt vervolgens opeens het Isla de Pescado, een eiland in de vorm van een vis met daarop ontelbaar veel cactussen erop. Deze (eetbare!) cactussen worden zo’n twaalf meter hoog en hebben in de lente en zomer bloemen. Het eiland voelt als een schilderij van Salvador Dali, compleet surrealistisch gezien de rest van het decor en tegelijkertijd absurd mooi, juist omdat het echt is.

Net zo plotseling als de zoutvlakte begon, houdt deze ook weer op – en komen we in ‘gewoon’ woestijngebied terecht. Tegelijkertijd blijft het landschap boeien. Elke paar minuten is het uitzicht vanuit onze jeep anders, waardoor het niet mogelijk is om je te vervelen. We eindigen de dag in San Juan, waar we eten én overnachten in een ijskoud en donker hostel zonder elektriciteit. Godzijdank heb ik heel veel lagen kleding aan om me in bed warm te houden.

meren in alle kleuren

De dag erna zien we vooral heel veel bijzondere meren in de woestijn. Groene meren, blauwe meren, rode meren: je kunt hier zo ongeveer je eigen favoriete kleur kiezen. De meren worden afgewisseld met flamingo’s, konijnen en bijzondere rotsformaties. Het landschap verandert om de haverklap. Dommel je een paar minuten in, dan wordt je geheid wakker in een totaal verschillend landschap dan waarmee je in slaap viel. Onze autorit eindigt die dag bij Laguna Colorada, een bloedrood gekleurd meer dat deze kleur gekregen heeft door de algen die erin leven.

Zodra de zon die dag onder is, daalt de temperatuur onmiddellijk tot diep onder het vriespunt. We eten en slapen net als gisteren spartaans en beseffen direct dat dit het enige minpunt van reizen in dit gebied is. Ik ben als fervent backpacker echt wel wat afzien gewend, maar dit is wel echt andere koek. Het is in ons onderkomen zo koud dat ik het liefst direct mijn bed in duik en er niet meer uitkom. Een alternatief hostel met elektriciteit is er echter niet op het moment dat ik er ben – en dus moet je als toerist wel heel graag willen, anders doe je het niet. Inmiddels zullen er ongetwijfeld genoeg comfortabele hotels gevestigd zijn; anno 1999 is dat echter nog niet het geval. Tegelijkertijd bezoeken daardoor veel minder toeristen het gebied en dat komt de sereniteit in het gebied zeker ten goede.

vroege vogels

Diezelfde positieve gedachte moet ik echt even oproepen in mezelf wanneer we om half zes gewekt worden door onze chauffeur. Wat mij betreft is het nog nacht. Onze wake-up call is echter voor een goed doel: met zonsopgang willen we bij de geisers zijn die hier in de buurt liggen. Als je hier de mooiste natuurfenomenen wilt meepakken, zit er niets anders dan vroeg te beginnen. Sterker nog: we zouden eigenlijk nóg een uur eerder opstaan, maar doordat onze jeep het niet doet is besloten om ons een uur langer te laten slapen.

Uiteindelijk vertrekken we een paar uur later dan gepland alsnog. De geisers in Michigan zijn er gelukkig niet minder mooi om. Het water komt met een enorme kracht uit de grond omhoog met een temperatuur van negentig graden. Het blijft een bizarre gedachte dat moeder aarde dit soort krachten in zich heeft. We rijden daarna door naar de hot springs in Chalviri, een gebied met allemaal natuurlijke badjes warm water waar je zelfs in kunt zwemmen. Ik heb helaas geen bikini bij me en sla dus met pijn in mijn hart over. Ook al had ik het na afloop bezuurd qua kou, voor de korte termijn voelt het warme water als een heel aantrekkelijke optie.

waardevolle grondstoffen

Na de hot springs rijden we door naar Laguna Verde, een meer dat door de hoeveelheid arsenicum en andere mineralen knalgroen kleurt – mits er wind staat. Je raadt het al: er is vandaag helaas geen wind – en dus is het meer weliswaar schitterend, maar niet groen. Op het moment dat we terug zijn in de stad Uyuni, vanwaar we de bus pakken naar onze volgende bestemming, heb ik het idee dat we een week op pad geweest zijn. Zoveel indrukken en zoveel prachtige landschappen: het is bijna onwerkelijk hoe de natuur hier haar best doet om te imponeren.

Helaas zijn er ook voor dit mooie gebied alternatieve plannen, vooral als het gaat om het winnen van delfstoffen. Zo zit zeventig procent van alle wereldwijde lithium hier in de grond, een stof die onder andere gebruikt wordt bij het maken van lichtgewicht batterijen. Lithium is als delfstof vele malen lucratiever dan zout – en dus heeft de Boliviaanse regering ambitieuze plannen om deze grootschalig uit de grond te halen. Met alle gevolgen van dien voor de natuur en het vooralsnog geïsoleerde landschap. Voorspeld wordt dat Bolivia ‘het Saoedi-Arabië van de 21e eeuw’ zal worden. Vanuit economisch perspectief valt daar heel veel voor te zeggen. Voor de natuur is het een ander geval – en dat doet best pijn als je bedenkt hoe bijzonder het hier is.