china – hoge verwachtingen

reisverhaal in china – 2011

China kent het laatste decennium een economische groei die geen enkel ander land evenaart. Het aantal puissant rijken in het land is daarmee enorm gestegen, net als het aantal mensen dat tot de Chinese middenklasse behoort. Het lijkt er echter niet toe te hebben geleid dat de gemiddelde Chinese jongere er ook gelukkig(er) op is geworden. Sterker nog: door de enorme druk die ouders leggen op hun (enig)kinderen om de beste te zijn in wat zij doen, voelen velen van hen zich niet gewaardeerd, depressief en vooral onzichtbaar. Praten over je angsten en problemen met vrienden behoort immers niet tot de Chinese cultuur. Tenzij het gaat om een ingehuurde stand-in of online vriend,  anoniem én met een scherm ertussen.

live streaming ‘vrienden’

Net als in Japan, is eenzaamheid in China’s grote steden een groot probleem. En dan niet alleen bij ouderen, zoals je in Nederland vaak hoort, maar ook bij jongeren. Dit soort gevoelige zaken deel je echter vooral níet met je vrienden. Wel met onbekenden – desnoods stand-ins die je inhuurt om te fungeren als (tijdelijke) vriend. Zo kun je in de Chinese hoofdstad Beijing een jongen of meisje inhuren op straat, om je op afroep te vergezellen bij een uitje of om gewoon een stuk mee te wandelen en over dingen te praten.

Dit betreft gelukkig niet persé een zeer jong grietje in schooluniform en kort rokje, zoals in Japanse steden vaak het geval is. Maar het concept dat je je gevoelens deelt met een onbekende in plaats van een goede vriend is min of meer hetzelfde in beide landen. In China gebeurt dat veelal in de vorm van zogenaamde live streaming jongens en meiden, die in een studio online live liedjes zingen en een beetje kletsen met hun ‘fans’, in ruil voor likes en kadootjes. Deze jongens en meiden zijn in China mega-populair; zij vervullen de rol van (online) vriend voor wie dat nodig heeft en in het dagelijks leven niet (voldoende) gezien wordt. En dat zijn er nogal wat in het land met circa 1,4 miljard inwoners én een extreem werkethos.

leeg en alleen

Dat laatste leidt ertoe, dat veel jonge Chinezen zo ongeveer niets anders doen dan (zich kapot te) werken, in de hoop gezien te worden door hun ouders en leidinggevenden. Maar dat laatste geldt alleen voor de allerbesten in hun vak – en dus níet voor de 99,9% andere Chinezen. Mensenrechten staan (net als dierenrechten) niet bovenaan het prioriteitenlijstje van de Chinese overheid – en dus is er vrijwel niemand die hen ervoor behoedt om zich daadwerkelijk (mentaal of fysiek) kapot te werken.

Chinese jongeren die in de jaren negentig geboren zijn en nu in de bloei van hun leven zitten, zijn opgegroeid onder het Chinese éénkindbeleid – en zijn dan ook enig kind thuis. Zij hebben geen broers of zussen om hun onzekerheden of depressieve gevoelens mee te delen. Sterker nog: doordat de ouders maar één kind hebben, hebben zij al hun focus en verwachtingen op dat ene kind geprojecteerd. De druk is daardoor nóg groter om te presteren en niet ergens te eindigen in de middenmoot. Dat laatste is echter onvermijdelijk voor ontelbaar veel Chinezen, aangezien de concurrentie in China enorm is en er altijd wel iemand is met nóg meer talent dan jij. Veel Chinese jongeren voelen zich door dit alles leeg en alleen.

japan’s evenknie

Het gat dat vrienden daarin zouden kunnen opvullen, blijft in veel gevallen helaas onopgevuld. Het maken en onderhouden van vriendschappen  is namelijk zeker geen vanzelfsprekendheid in China. Heb je de mazzel dat je wél een aantal goede vrienden hebt gemaakt, dan schrik je die vervolgens niet graag af door te zeuren over dingen waar je mee zit. Met vrienden, die je niet (alleen) in de virtuele maar (ook) in de echte wereld ziet, deel je immers vooral de léuke dingen. Dit culturele verschijnsel, dat snel om zich heen grijpt in China, zorgt ervoor dat veel Chinese jongeren een gebrek aan eigenwaarde en gevoel van depressie ervaren.

Dat leidt er in veel gevallen zelfs toe, dat zij het leven niet meer zien zitten en zelfmoord willen plegen – wederom net als in Japan.Het probleem is daar zo nijpend, dat er inmiddels zogenaamde zelfmoord-bossen bestaan. Japanners verdwalen er massaal (en bewust) om zichzelf daarna van het leven te beroven tussen de bomen. Volgens schattingen plegen jaarlijks zo’n 300.000 Chinezen zelfmoord – wat betekent dat bijna een derde van alle wereldwijde zelfmoorden hier plaatsvindt. Elke negentig seconden berooft iemand zichzelf van het leven in China. Onder  jongeren en mannen tussen de 15 en 34 jaar is het zelfs doodsoorzaak nummer één.

zelfmoordepidemie

Saillant detail is dat China naast Bangladesh een van de weinige landen is waar vrouwen vaker zelfmoord plegen dan mannen. Sterker nog: het cijfer voor vrouwen ligt een kwart hoger dan dat voor mannen; China heeft daarmee bijna het hoogste zelfmoordcijfer voor vrouwen ter wereld. De zelfmoordenaars zijn bovendien vaak jong. Vooral op het platteland is er al lange tijd sprake van een ware suicide-epidemie. Om dit cijfer naar beneden te krijgen, is een zelfmoordpreventiecentrum in Beijing opgericht en is ratten- en landbouwgif moeilijker verkrijgbaar gemaakt. Zelfvergiftiging was immers tot voor kort een relatief eenvoudige optie voor mensen die lijden onder acute en chronische stress en niet meer verder willen.

Daarnaast zijn veel  ramen in flatgebouwen in de Chinese hoofdstad Beijing inmiddels voorzien van metalen stangen. Het is daardoor simpelweg niet mogelijk om uit het raam  te springen. Het betreft hier echter allemaal symptoombestrijding. De redenen die achter de zelfmoordpogingen schuilgaan, worden er niet mee aangepakt. Welke dat precies zijn, is bovendien onbekend. Slechts zeven procent van alle mensen die zelfmoord probeert te plegen, heeft contact gehad met psychiatrische hulpverleners.

suicide capital

Er wonen ongeveer 800 miljoen mensen op het onmetelijke en diverse Chinese platteland – en van hen weten de wetenschappers nauwelijks wat af. Wetenschappers menen dat de grote economische veranderingen verband houden met de vele zelfmoorden onder vrouwen op het platteland. Op zoek naar werk trekken veel mannen naar de steden. Vrouwen moeten dan behalve in huis ook op de velden werken en zijn daarnaast verantwoordelijk voor de familie. Die druk blijkt vaak te groot. Of dat ook echt de oorzaak is van de hoge suïcide, is onbekend. Onderzoek vindt er immers niet naar plaats.

Als het gaat om de hoge zelfmoordcijfers in de Chinese steden, dan zijn de slechte werkomstandigheden in Chinese fabrieken een belangrijke oorzaak. Zo deden in 2010 alleen al bijna twintig werknemers van de Foxconn-fabrieken in China een zelfmoordpoging, als gevolg van de erbarmelijke werkomstandigheden die er golden. Dit zijn de fabrieken waar onder andere alle Apple-producten gemaakt worden. Van deze zelfmoordpogingen waren veertien pogingen succesvol. Het zijn echter niet alleen de extreme werkomstandigheden die daartoe geleid hebben. Het zijn ook de enorme verwachtingen die veel ouders hebben van hun kinderen én het feit dat jongeren het gevoel hebben daaraan te moeten voldoen, zonder te kunnen sparren met vrienden of familie over de uitdagingen die dat voor hen met zich meebrengt.

gezichtsverlies

Chinezen leiden niet graag gezichtsverlies – zeker Chinese jongens niet. Niet naar hun vrouw of vriendin toe, maar ook niet naar hun ouders of vrienden. Je vuile was buiten hangen doe je dan ook niet – en dus is het veiliger om anoniem op een website te praten over je onzekerheden in het leven. Of met een nep-vriend(in), die voor een aantal uur een écht goede vriend lijkt te zijn. Chinezen voelen zich online en/of met totale vreemden dan ook vrijer om gevoelige zaken te bespreken dan met vrienden of ouders erbij. Online hoef je elkaar immers niet in de ogen te kijken. Er staat letterlijk een beeldscherm tussen twee mensen in – en dat helpt om het te kunnen hebben over zaken die er écht toe doen, maar waarover normaal niet gesproken wordt.

Een voorbeeld daarvan is een fenomeen als homoseksualiteit – een enorm taboe in het traditionele China. Ook al is homoseksualiteit er niet verboden en wordt het niet formeel gezien als een ziekte, toch vinden veruit de meeste Chinezen homoseksualiteit verre van normaal. Sterker nog: veel kinderen zouden verstoten worden door hun ouders en vrienden wanneer die zouden weten dat zij homo of lesbisch zijn. Chinezen hebben (helaas) een diepe overtuiging dat het de bedoeling is dat je in het leven trouwt, kinderen krijgt en daarmee de familielijn voortzet.

homofobie

In de Chinese media mag sinds kort zelfs niet meer worden gesproken over homoseksualiteit. Dit wordt sindsdien min of meer gelijk gesteld aan incest en is dus in wezen een crimineel feit, terwijl homoseksualiteit wettelijk gezien dus niet verboden is. Daarmee wordt het onderwerp op zijn minst steeds meer in  de anonimiteit gedwongen. De meeste homoseksuele Chinezen durven dan ook niet uit de kast te komen. In de kast is het leven nu eenmaal een stuk veiliger dan daarbuiten.

Omdat dit laatste niet snel zal veranderen, is er inmiddels een app op de markt in China waar homoseksuelen zich kunnen aanmelden voor een schijnhuwelijk. Zo’n schijnhuwelijk vindt plaats tussen een lesbienne en een homo; voor beide huwelijkspartners geldt dat het huwelijk gebaseerd is op vriendschap in plaats van liefde. Zo’n schijnhuwelijk is bedoeld om thuis geen problemen te krijgen en voor de buitenwereld een normaal leven van huisje, boompje, beestje te leiden.

schijnhuwelijk

Tegelijkertijd kunnen de partners binnen het schijnhuwelijk eerlijk zijn tegen elkaar over hun geaardheid – en bestaat er dus de mogelijkheid voor beide partners om te daten met iemand waar zij zelf op vallen. Met andere woorden: het schijnhuwelijk biedt ruimte om thuis – achter gesloten deuren – te kunnen zijn wie je bent, zonder dat de buitenwereld dit weet en veroordeelt. Juist door die openheid en het feit dat beiden in hetzelfde schuitje zitten, is er uiteindelijk vaak sprake van een hechte vriendschap tussen de twee ‘huwelijkspartners’.

Het klinkt ergens als een fantastische oplossing, waar ik zelf zeker voor zou gaan wanneer ik in China zou wonen en homoseksueel zou zijn. Maar mensonterend is het wel dat het nodig is om zo’n dubbelleven te leiden. Een alternatief is er echter vaak niet. Voor Chinezen die niet meedoen met deze poppenkast en wél uit de kast komen, heeft dat namelijk regelmatig dramatische gevolgen. Zo zijn er ouders die van hun kind eisen dat het zelfmoord pleegt of elektroshocktherapie volgt. Ook zijn er ouders die hun kinderen vanaf dat moment opsluiten en vastketenen. Andere ouders slaan de hand aan zichzelf nadat ze te horen hebben gekregen dat hun kind homo is. Alles om maar geen gezichtsverlies te leiden. Hoe treurig is dat.

keeping up appearances

Alle genoemde factoren leiden ertoe dat de verwachtingen hoog gespannen zijn – en dat iedere Chinese jongere dus enorm onder druk staat om daaraan te voldoen. Of het nou gaat om werk, studie, liefde of geaardheid. Ook zonder aanvullend wetenschappelijk onderzoek valt te verwachten dat dit leidt tot hoge stress, ‘keeping up appearances’-gedrag en (dus) veel ongelukkige mensen. Dat er inmiddels heel veel Chinese jongeren zijn die het leven eigenlijk niet meer zien zitten, lijkt dan ook niet meer dan logisch. Hoeveel live streaming stand-in vrienden je ook hebt om je sores online mee te delen.